Jezioro Zegrzyńskie

Opis

Plany budowy zalewu w Kotlinie Warszawskiej, poprzez spiętrzenie wód Narwi poniżej ujścia Bugu i Rządzy, istniały już od 1951 roku. Jednak dopiero wielka powódź, która na wiosnę 1958 roku nawiedziła te tereny, uświadomiła władzom pilną potrzebę tej inwestycji. Zalane zostały wówczas dzielnice Pułtuska, Wyszkowa, Zegrza, później woda przerwała wały przeciwpowodziowe i zalała Rynię, Białobrzegi, Cupel, Załubice oraz Komornicę. Pod wodą znalazła się spora część Nowego Dworu Mazowieckiego. Ewakuowano ponad 2500 osób i zwierzęta hodowlane.

Tej wiosny władze centralne podjęły decyzję o budowie stopnia wodnego w Dębem, który miał się składać z zapory ziemnej oraz elektrowni wodnej. Początkowo przy lewym brzegu Narwi wybudowano jaz z przepławką dla ryb oraz elektrownię. Później wody Narwi skierowano na jaz i rozpoczęto budowę zapory ziemnej, która połączyła jaz z prawym brzegiem. Oprócz zapory głównej konieczne było wybudowanie zapór bocznych oraz wałów ziemnych wzdłuż lewego brzegu Narwi - od Dębego do miejscowości Łacha, a także obwałowano obydwa brzegi Bugu i Rządzy.

Zaporę wybudowano w 1962 roku i wówczas rozpoczęto powolne spiętrzanie wód Narwi. Elektrownię o mocy 20 MW oddano do użytku w 1963 roku, po całkowitym napełnieniu zbiornika zaporowego.
W latach 1993 - 1994 za zaporą wybudowano próg stabilizujący, który pozwala na utrzymanie odpowiedniego poziomu wody dolnej.

Maksymalna wysokość piętrzenia wód na zaporze w Dębem wynosi 7 m, a skutki piętrzenia wody sięgają na Narwi do Pułtuska, a na Bugu do wsi Ślężany.

W pobliżu Warszawy powstał wielofunkcyjny zbiornik wodny, który poza celami energetycznymi pełni również funkcje retencyjne (przeciwpowodziowe), a także jest zbiornikiem wody pitnej dla stolicy, wykorzystywanym przez Wodociąg Północny m. st. Warszawy.
Najbardziej widoczne wykorzystanie Zalewu Zegrzyńskiego, to cele rekreacyjne oraz atrakcyjne łowiska dla wędkarzy.

Jezioro Zegrzyńskie jest płytkim akwenem, głębokość szlaku żeglugowego wynosi 5 - 8 m, maksymalna głębokość jeziora to 13 m - przed elektrownią w Dębem oraz przed mostem w Zegrzu. Poza szlakiem żeglugowym głębokość dochodzi do 5 m. Długość Jeziora Zegrzyńskiego wynosi ok. 40 km, natomiast szerokość w najszerszym miejscu, w okolicach Zegrza - ok. 3 km. Powierzchnia Zalewu to ok. 30,3 km kwadratowe.

Przez Jezioro Zegrzyńskie prowadzi szlak żeglugowy z Warszawy, przez Kanał Żerański ze śluzą na Żeraniu, Zalew Zegrzyński, Narew, Pisę na Wielkie Jeziora Mazurskie.

Główne ploso akwenu, to najbardziej na południe wysunięta część Zalewu, gdzie znajduje się Nieporęt, Zegrze, Białobrzegi, Rynia, czy Jadwisin. W kierunku północno-zachodnim, za mostem w Zegrzu, jezioro ciągnie się wąską rynną do zapory w Dębem. Na północ od Ryni, do Zalewu wpływa niewielka rzeka Rządza, której wody opływają wyspę Euzebię. Na północ od ujścia Rządzy, Jezioro Zegrzyńskie znów jest wąskie, poszerza się dopiero na wysokości Serocka, gdzie do Zalewu od strony wschodniej wpływają wody Bugu. Dalej na północ to już odnoga Narwi, która aż do Pułtuska stanowi Jezioro Zegrzyńskie. W okolicach Serocka, w kierunku wschodnim odchodzi kilkukilometrowa odnoga Bugu z niskimi brzegami i starorzeczami.

Prawy brzeg Narwi jest dość stromą, wysoką skarpą, porośniętą w wielu miejscach starymi drzewami. Pozostałe brzegi Jeziora Zegrzyńskiego, zarówno południowy, jak i wschodni, są płaskie, podmokłe, w dużej części chronione wałami. Obwałowany jest lewy brzeg Narwi i obydwa brzegi Bugu i Rządzy. Południowe, niskie brzegi jeziora porastają lasy sosnowe.

W latach 70. XX wieku nad brzegami jeziora powstało wiele ośrodków wypoczynkowych. W ostatniej dekadzie większość tych ośrodków przebudowano według aktualnych standardów, a także zbudowano wiele nowoczesnych obiektów, umożliwiających noclegi, kompleksowy wypoczynek, czy organizowanie konferencji itp.

Wokół Jeziora Zegrzyńskiego zorganizowano wiele plaż i kąpielisk, m.in. plaża w Wieliszewie, w Zegrzu, w Zegrzu Południowym, Dzika Plaża w Nieporęcie, plaża w Nieporęcie w Porcie Jachtowym, plaża "Marina Diana" w Białobrzegach, plaża przy hotelu "Promenada" w Białobrzegach, czy plaża w Serocku.

Oprócz biernego wypoczynku stacjonarnego, nad Zalewem rozwinęła się również turystyka aktywna, przede wszystkim sporty wodne. Istnieje tu wiele ośrodków sportów wodnych, wypożyczalnie sprzętu wodnego, porty jachtowe, mariny, szkółki żeglarskie, zimowiska dla łodzi itp.

Na wodach zalewu króluje żeglarstwo, ale uprawia się tu również windsurfing, kitesurfing, sporty motorowodne, wioślarstwo, czy kajakarstwo. Zimą, przy zamarzniętej tafli jeziora, można tu spotkać bojery lub iceboardy. Na Jeziorze Zegrzyńskim organizowane jest wiele imprez regatowych.

Turyści bez sportowego zacięcia, mogą skorzystać z rejsów po Zalewie statkami pasażerskimi.

Inną odmianą sportów wodnych jest wędkarstwo. Ponieważ Zalew Zegrzyński łączy w sobie cechy jeziora i rzeki, gdzie występują miejsca z wyraźnym nurtem, ale również miejsca z wodą stojącą, wody jeziora zapewniają niezwykłe bogactwo ichtiofauny. Występują tu: szczupaki, sandacze, sumy, okonie, karpie, leszcze, liny, bolenie, jazgarze, miętusy, wzdręgi, karasie, węgorze, tołpygi, klenie, jazie, a nawet ryba występująca w Polsce jedynie w Zalewie Zegrzyńskim i Włocławskim - sapa.

Zalew Zegrzyński oferuje również malownicze szlaki turystyczne wokół jeziora - piesze, rowerowe i konne. Jest tu kilka rezerwatów przyrody, np. "Wieliszewskie Łęgi", rezerwat "Jadwisin", czy rezerwat "Wąwóz Szaniawskiego". Poza rezerwatami jest tu wiele urokliwych zakątków, jak Zespół przyrodniczo-krajobrazowy "Dębe", Uroczysko Zegrze, Uroczysko Wieliszew, Lasy Nieporęckie, Uroczysko Białobrzegi. Wokół jeziora można spotkać wiele pomników przyrody, są to przede wszystkim pomnikowe dęby, jesiony, sosny i lipy.

Nad brzegami Jeziora Zegrzyńskiego znajdują się zabytki architektury, np. w Pułtusku, Serocku, Jadwisinie, Zegrzu, Wieliszewie, a także zabytki architektury militarnej - fort w Zegrzu. Brzegi jeziora spina wysoki most drogowy wybudowany w 2003 roku, łączący Zegrze z Zegrzem Południowym. Most powstał tuż obok poprzedniego, niższego mostu, który istniał w Zegrzu jeszcze przed spiętrzeniem Zalewu. Relikty starego mostu można obejrzeć po zachodniej stronie nowego, wyższego mostu, który teraz umożliwia żeglugę do zapory w Dębem.