Zalew Szałe

Opis

Zbiornik zaporowy powstał przez spiętrzenie wód malowniczo meandrującej rzeki Pokrzywnicy, prawego dopływu Prosny. Dolinę Pokrzywnicy przegrodzono zaporą w okolicy Lasu Winiarskiego.
Prace ziemne na brzegach przyszłego zalewu oraz budowę zapory wodnej rozpoczęto w połowie 1976 roku. Dwa lata później zapora była gotowa. Powstał wał ziemno-betonowy o długości ok. 470 m, po koronie którego poprowadzono drogę asfaltową, łączącą podkaliską wieś Szałe z dzielnicą Kalisza Winiary. Przed zaporą zainstalowano wieżę przelewową z urządzeniami sterowniczymi oraz niecką wypływową, odprowadzającą wodę za zaporę do rzeki.
W 1978 roku rozpoczęto piętrzenie wód Pokrzywnicy i zalewanie doliny rzecznej.
Powstał sztuczny zbiornik zaporowy, nazwany Jeziorem Pokrzywnickim, częściej jednak nazywano go Zbiornikiem Szałe lub Zalewem Szałe.
Wzdłuż całego południowego brzegu jeziora rozciąga się wieś Szałe, od zachodu ogranicza go wał ziemno-betonowy, od północy Las Winiarski i wieś Trojanów, a od wschodu most nad Pokrzywnicą wpływającą do zalewu.
Maksymalna szerokość zbiornika wynosi ok. 500 m, natomiast długość przekracza 4 km. Powierzchnia lustra wody to ok. 160 ha. Zalew jest dosyć płytki, jedynie w starorzeczu i przed zaporą jego głębokość sięga 6 m.
Najszersze miejsce akwenu to część środkowa. W kierunku wschodnim zalew bardzo się zwęża, aby na wysokości Trojanowa utworzyć dwie długie, wąskie, równoległe odnogi (do południowej wpływa Pokrzywnica), oddzielone od siebie wąskim, długim półwyspem. Ten odcinek zalewu bywalcy nazywają „portkami”.

Zalew Szałe, usytuowany ok. 5 km od centrum Kalisza, stwarzał świetne warunki do wypoczynku i uprawiania sportów wodnych. Prędko zaczęły powstawać różne obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe.
W Lesie Winiarskim, 200 m od brzegu akwenu zorganizowano Stanicę Harcerską. Tworzyły się dzikie biwaki i dzikie plaże nad północnym brzegiem zalewu. Dziś na tym brzegu jeziora znajduje się duża piaszczysta plaża.
Na południowym brzegu zalewu, we wsi Szałe, Kaliski Oddział Yacht Klubu Polskiego zbudował przystań wodną. Obok YKP Kaliski Związek Wioślarski postawił budynek, w którym otwarto restaurację „Szałe”. We wsi Szałe mieści się również stanica wędkarska Polskiego Związku Wędkarskiego (tzw. rybaczówka) wraz z przystanią dla łodzi.
Na brzegu akwenu zorganizowano plażę i strzeżone kąpielisko. Powstał plac zabaw dla dzieci, boisko wielofunkcyjne, a także wiaty biesiadne ze stołami i ławami. Na zalewie pobudowano wiele pomostów do cumowania łodzi, kajaków i rowerów wodnych. Pomosty te służą również do spacerów lub kąpieli słonecznych, a także do wędkowania.
Nad jeziorem powstały też nowe miejsca noclegowe, punkty gastronomiczne oraz sklepy.

W sezonie letnim zalew i okolice tętnią życiem. Można tu popływać kajakiem, łodzią wiosłową, żaglówką, deską surfingową lub rowerem wodnym. Wody Szałego objęte są strefą ciszy, tzn. nie można tu pływać łodziami o silnikach spalinowych.
Yacht Klub Polski prowadzi kursy żeglarskie, gdzie można zdobyć patent żeglarza, czy sternika.
Organizowane są różne imprezy wodniackie, jak regaty żeglarskie, windsurfingowe, wioślarskie, a także bardzo wesoła impreza – pływanie na byle czym.
Na plaży w Szałem organizowane są koncerty, dożynki, festyny, pikniki, imprezy rodzinne, zabawy dla dzieci, a nawet spotkania integracyjne.
Bardzo ważną imprezą są zawody wędkarskie, które z reguły odbywają się na półwyspie „portki”. Zalew Szałe jest bardzo bogaty w wiele gatunków ryb. Występują tu m.in. leszcze, liny, karpie, jazie, płocie, krąpie, jazgarze, karasie, a także okonie, szczupaki, sandacze, czy sumy.

A teraz informacje mniej optymistyczne. Od 2008 roku wody zalewu są zanieczyszczone sinicami, a podobno również bakteriami coli. Zamknięte zostało kąpielisko. Brak możliwości kąpieli wodnych bardzo ogranicza korzystanie z akwenu, a przedsiębiorcom nad zalewem ogranicza dochody.
W 2010 roku odmulono dno, pogłębiono zalew i odnowiono jego brzegi. Te zabiegi nie oczyściły jednak wód zalewu. Woda jeziora latem nadal „kwitnie” i wydziela nieprzyjemną woń. Podobno, chcąc skutecznie poprawić czystość wody, trzeba najpierw w całości skanalizować wieś Szałe, a potem chemicznie oczyścić wody akwenu.

Jest jednak nadzieja na poprawę jakości wody.
W 2016 roku gmina Opatówek ogłosiła konkurs adresowany do studentów Politechniki Poznańskiej i Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Konkurs obejmował dwie kategorie: rekultywację zbiornika retencyjnego w miejscowości Szałe oraz stworzenie koncepcji zagospodarowania przestrzennego zbiornika retencyjnego i okolic.
W 2017 roku wyłoniono zwycięzców konkursu. Na podstawie zwycięskich propozycji przedstawionych przez studentów, miała zostać opracowana kompleksowa koncepcja, obejmująca rekultywację akwenu, jak też zagospodarowanie przestrzenne zalewu i okolic.
Chwilowo brak jest funduszy na realizację zamierzeń, ale może Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, które od 2018 roku jest właścicielem wód m.in. zbiornika Szałe, sfinansuje oczyszczenie i rekultywację wód zalewu. Samo zagospodarowanie przestrzenne akwenu i okolic łatwiej będzie sfinansować z budżetu gminy, przy współfinansowaniu indywidualnych przedsiębiorców, a może również przy wsparciu funduszy Unii Europejskiej.

Zbiornik Szałe spełnia swój podstawowy cel – zatrzymuje wody Pokrzywnicy przed ujściem do Prosny, dzięki czemu chroni Kalisz przed powodzią. Ale czy to wystarcza? Czy nie jest to przypadkiem marnowanie potencjału sztucznego jeziora zaporowego?
Dobrze byłoby, gdyby zbiornik Szałe znów był akwenem, gdzie ludzie chętnie będą wypoczywać.

Myślę, że jest nadzieja, aby mętne i cuchnące wody jeziora Pokrzywnickiego zostały oczyszczone, a pięknie położony zalew Szałe znów przyciągał miłośników rekreacji wodnej i amatorów przebywania na świeżym powietrzu.