Rzeka Piława

Opis

Piława bierze swój początek z jeziora Komorze, do którego wpływa wiele cieków, odprowadzających wody z pobliskich wzniesień i wysokich brzegów jeziora. Po przepłynięciu 85 km rzeka uchodzi do zaporowego jeziora Dobrzyca, na rzece Gwdzie, przed zaporą w Dobrzycy. Piława jest prawym, najdłuższym dopływem Gwdy. Różnica poziomów pomiędzy początkiem i końcem rzeki wynosi 66 metrów. Dorzecze Piławy zajmuje powierzchnię 1380 km kw.

Górny odcinek Piławy płynie w kierunku wschodnim, łącząc szereg malowniczych jezior. Na jeziorze Pile rzeka zmienia kierunek na południowy, aby przez jezioro Długie dotrzeć do urokliwych Zalewów Nadarzyckich. Dalej płynie wartko przez Bory Krajeńskie, meandrując między wysokimi brzegami i z rzadka napotykając wsie, czy choćby osady ludzkie.
Woda w rzece jest przejrzysta, a dno przeważnie piaszczyste lub kamieniste. Wody Piławy zaliczane są do II klasy czystości, a jedynie na odcinku od Nadarzyc do Szwecji - do III klasy.


Uroki Piławy można zaobserwować od samego jej początku, tzn. od jeziora Komorze, skąd rzeka wypływa. Jest to jedno z najpiękniejszych jezior Pomorza Zachodniego. Komorze jest rynnowym jeziorem, usytuowanym równoleżnikowo, o długości 7,6 km, szerokości 1,1 km i głębokości 34,7 m. Powierzchnia jeziora wynosi 387 ha. Linię brzegową wzbogacają trzy długie półwyspy (dwa z południowego brzegu i jeden, środkowy – z brzegu północnego), które miejscami zwężają jezioro do kilkudziesięciu metrów. Na najdłuższym, wschodnim cyplu, już w średniowieczu znajdował się gród, którego ślady można oglądać do dziś. Uroku dodają również wysokie, zalesione brzegi, a także cztery wyspy, z których największa, przy zachodnim brzegu, nosi nazwę Wyspa Wydrza. Całe jezioro objęte jest strefą ciszy. Na wschodnim krańcu jeziora zorganizowana jest plaża, a obok niej parking.
Na zachodnim krańcu jeziora Komorze, na wysokim brzegu znajduje się wieś Sikory, w której w XIV wieku wypalano cegły m.in. na budowę zamku Drahim w Starym Drawsku. Na północnym brzegu, przy zachodnim krańcu jeziora położona jest niewielka wioska Kuszewo.
We wschodniej części jeziora, nad jego brzegami znajdują się dwie wsie. Na północnym brzegu wieś Komorze o charakterze letniskowym, a na południowym brzegu - pięknie położona na pagórkach wieś Rakowo.
W południowo-wschodniej części jeziora Komorze, na wschód od wsi Rakowo, wody Piławy wypływają z jeziora Komorze do jeziora Rakowo, przepustem pod drogą asfaltową.
Jezioro Rakowo jest niewielkim, śródleśnym jeziorem rynnowym, o krystalicznie przejrzystej wodzie. Na głębokości kilku metrów doskonale widać piaszczyste dno. Jeziorko ma 1 km długości, 200 m szerokości oraz 12,2 m głębokości Powierzchnia akwenu wynosi ok. 18 ha. Jeziorko otoczone jest wokół wysokim lasem.
Ze wschodniego krańca jeziora Rakowo, Piława wypływa niewielkim, płytkim strumieniem o długości 1,5 km, wijącym się między drzewami. Na tym strumyku znajdują się żeremia bobrów, a niejednokrotnie można również spotkać ich mieszkańców. W lesie strumień się rozwidla. Prawa odnoga prowadzi do jeziora Lubicko Małe i dalej do jeziora Lubicko Wielkie, nad którym znajduje się duża wieś Łubowo. Lewa odnoga wyprowadza wody Piławy na Jezioro Brody.
Jezioro Brody o długości 1,8 km, maks. szerokości 0,8 km i głębokości 22,7 m, ma powierzchnię ok. 74 ha. Wody jeziora przybierają unikatową, szafirową barwę za sprawą podłoża kredowego. Brzegi jeziora są strome, porośnięte lasem i słabo dostępne z wody, z powodu bujnej roślinności przybrzeżnej. Od wschodu jezioro zamyka szeroka grobla między jeziorem Brody i jeziorem Strzeszyno. Na grobli tej znajduje się kilka zabudowań wioski letniskowej Strzeszyn. Groblę tę przerywają wody Piławy, płynące wartko na jezioro Strzeszyno. Nad Piławą przerzucony jest most, łączący północną i południową część wsi Strzeszyn.
Jezioro Strzeszyno o długości 2 km, maks. szerokości ok. 1 km i głębokości 12,4 m, zajmuje powierzchnię ok. 68 ha. Nad jeziorem Strzeszyno znajdują się dwie wsie: na zachodzie Strzeszyn, a na wschodzie Międzylesie. Północne i południowe brzegi jeziora są zalesione, a wody przybrzeżne zarastają trzciną i innymi roślinami wodnymi. Na jeziorze jest jedna, zalesiona wyspa. W zachodniej części jeziora znajdują się naprzeciw siebie dwa półwyspy – od północnego i południowego brzegu, które zwężają jezioro. Za południowym półwyspem Piława wypływa z jeziora Strzeszyno w kierunku jeziora Kociego.
Piława w tym miejscu niesie już sporo wody, tworząc szeroki, prosty kanał, który po ok. 400 m osiąga śródleśne jezioro Kocie Małe. Długość jeziora wynosi 0,6 km, szerokość 0,2 km, a głębokość 4,6 m. W południowej części jeziora znajduje się wąski, płytki, piaszczysty przesmyk, łączący Jezioro Kocie Małe z jeziorem Kocim. Długość jeziora Kociego wynosi 0,9 km, maks. szerokość 0,7 km, głębokość 10,4 m. Jezioro Kocie wraz z Kocim Małym zajmuje powierzchnię ok. 45 ha.
W północno-wschodnim krańcu jeziora Kociego, przy nasypie torów kolejowych, Piława wypływa z jeziora przez ceglany kanał pod półkoliście sklepionym mostem na drodze gruntowej. Dalej, wzdłuż nasypu kolejowego płynie wartko prostym kanałem ok. 200 m, do rozwidlenia dróg wodnych. Na północ prowadzi kanał na jezioro Łąkie, natomiast Piława skręca w kierunku wschodnim i przepływa kamiennym przepustem pod torami kolejowymi i drogą krajową, za którą otwiera się bezmiar wód jeziora Pile.

Jezioro Pile jest największym akwenem na szlaku Piławy. Jest to jezioro rynnowe o długości 9,15 km, maks. szerokości 2,85 km i maks. głębokości 43,9 m. Powierzchnia jeziora wynosi1002 ha. Na północnym brzegu jeziora położone są wsie: Piława, Silnowo Dolne oraz Dąbrowica. Na południowym brzegu jeziora Pile znajduje się miasto Borne Sulinowo, które dopiero od 1993 roku jest miastem polskim.
Od początku swego istnienia do 1992 roku Borne Sulinowo miało charakter militarny. Władały nim kolejno dwie najpotężniejsze armie europejskie XX wieku. W 1933 roku, kiedy Pomorze Zachodnie znajdowało się w granicach Niemiec, władze hitlerowskie na miejscu niewielkiej wioski Linde nad jeziorem Pile zbudowały miasteczko garnizonowe, które nazwano Gross Born. W Bornem mieściła się szkoła artylerii Wehrmachtu, a obok baza wojskowa i wielki poligon. To tutaj w 1939 roku koncentrowały się jednostki pancerne gen. Guderiana przed atakiem na Polskę. W pobliżu Bornego Niemcy zbudowali potężne umocnienia Wału Pomorskiego.
Po II wojnie światowej, miasto i poligony przejęła Armia Czerwona i utworzyła tutaj jedną z największych baz wojskowych Układu Warszawskiego. Pomimo tego, że Borne znajdowało się na terenie Polski, miasto nie istniało na żadnych mapach, nie było oznakowanych dróg dojazdowych, a nawet nie figurowało w Wykazie urzędowych nazw miejscowości w Polsce. Terenem tym niepodzielnie i tajnie władała Armia Czerwona, która testowała tu różne rodzaje broni i przeprowadzała manewry wojsk Układu Warszawskiego. W radzieckim okresie Borne Sulinowo zamieszkiwało ok. 20 tys. ludzi.
Pod koniec 1992 roku wojska radzieckie wyjechały z Polski. Borne Sulinowo opustoszało. Pozostały jedynie ograbione domy, zdemolowane koszarowce w zniszczonym lesie, cmentarz radziecki oraz ogromne połacie zdewastowanego, niebezpiecznego lasu i wrzosowisk z pozostawionymi niewypałami, niewybuchami i innymi „niespodziankami” pozostawionymi na byłym poligonie.
Od 1993 roku Borne Sulinowo zaczęli zasiedlać polscy cywile. Początki były bardzo trudne. Wszystko trzeba było zorganizować od zera. Sukcesywnie remontowano domy, drogi, zorganizowano szkołę, przychodnię zdrowia, kościół rzymskokatolicki w budynku dawnego kina, otwarto sklepy, banki itp. Uporządkowano także poligony, zalesiane przez leśników i naturę. Przez tereny poligonów wytyczono atrakcyjne szlaki rowerowe. Nikt nie wie natomiast, ile tajemnic jest jeszcze do odkrycia na terenie miasta.
Po ponad 20 latach w Bornem Sulinowie mieszka ok. 4 tys. stałych mieszkańców. Władze Bornego Sulinowa, z powodu położenia miasta nad jeziorem, wśród lasów, stawiają na rozwój turystyki pieszej, rowerowej, a przede wszystkim wodnej.
Piękne jezioro Pile o mocno rozbudowanej linii brzegowej długości 30 km, posiada wiele zatok i półwyspów oraz dwie wyspy. Jedna z nich, położona w pobliżu Bornego Sulinowa też ma swoją tajemnicę, związaną być może ze sprawami militarnymi. Część zalesionej wyspy zapadła się na dno jeziora wraz z porastającymi ją drzewami, tworząc podwodny las. Jedni twierdzą, że wyspa została wysadzona przez wycofujących się żołnierzy Wehrmachtu, którzy na wyspie mieli tajny ośrodek badawczy małych łodzi podwodnych. Inna hipoteza mówi o prowadzeniu przez wojska radzieckie badań nad różnymi rodzajami materiałów wybuchowych. Prawdopodobne jest również, że część wyspy zapadła się w sposób naturalny, po zawaleniu się stropu podwodnej groty. Dziś podwodny las jest wielką atrakcją dla płetwonurków.

Piława wypływa z jeziora Pile w zachodniej części jeziora, uchodząc z dużej, południowej zatoki. Płynie w kierunku południowym, na prawym brzegu mija wieś Liszkowo o ulicowej zabudowie. Za wsią rzeka zwalnia nurt i niepostrzeżenie przechodzi w wąskie, kręte jezioro Długie o wysokich, zalesionych brzegach.
Jest to jezioro rynnowe o długości 3,5 km, szerokości 100 – 250 m i maksymalnej głębokości 8 m. Do niedawna lewy, wschodni brzeg Piławy i malowniczego jeziora był niedostępny, z powodu stacjonującej tam armii radzieckiej. Do dziś na wielu mapach jezioro to nosi nazwę Dołgie.
Pod koniec jeziora, na zachodnim, prawym brzegu rozpoczyna się ciąg niemieckich umocnień Wału Pomorskiego. Żelbetowe umocnienia, które wzdłuż Piławy ciągną się do Nadarzyc, zbudowali Niemcy w latach 30. i 40. XX wieku. Wzdłuż lewego brzegu natomiast ciągną się okopy polskie i radzieckie z 1945 roku, z okresu walk o Wał Pomorski.
Po 2,5 km od wypłynięcia z jeziora Długiego, Piławę przegradza 4-metrowej wysokości jaz, spiętrzający wody rzeki. Jest to budowla militarna, podnosząca wody Piławy o 3 m, na odcinku 2 km. Konstrukcja jazu fortecznego, elementu Wału Pomorskiego, składa się z silnie umocnionych przyczółków, sztucznego wodospadu oraz trzech kanałów przepustowych, nad którymi znajduje się duży schron. Jaz nie tylko podniósł poziom wody i poszerzył rzekę powyżej tamy. W razie potrzeby możliwe było zniszczenie jazu, co prowadziło do zalania dużego obszaru poniżej zapory. W lesie obok jazu znajduje się jeden ze schronów bojowych, które przez kilka kilometrów towarzyszyć będą rzece na prawym brzegu.

2,5 km poniżej jazu fortecznego znajdują się pozostałości po kolejnej przeszkodzie wodnej. Była to tzw. tama starowicka, która umożliwiała przegrodzenie rzeki i podniesienie poziomu wody.
Niebawem rzeka traci nurt i rozlewa się, tworząc zespół rozlewisk, jezior, stawów, mokradeł i torfowisk o łącznej powierzchni ok. 206 ha. Są to Zalewy Nadarzyckie o średniej głębokości ok. 2 m, chociaż są tu również akweny o głębokości ok. 8 m. Zalewy Nadarzyckie powstały w 1936 roku, przez przegrodzenie nurtu Piławy kolejną tamą, zbudowaną powyżej Nadarzyc. Dziś Zalewy Nadarzyckie są urokliwym miejscem, gdzie jeziorka o unikalnej linii brzegowej przeplatają się z płytkimi, szerokimi rozlewiskami, tworząc labirynt odmiennych środowisk wodnych. Są tu całe kobierce żółtych grążeli, grzybieni białych, a także innych kwitnących roślin wodnych. Szuwary i trzciny zarastają brzegi jezior, a także całe powierzchnie płytkich mokradeł. Wielkie jest również bogactwo awifauny wodnej. Można tu spotkać czaple, żurawie, kormorany, perkozy oraz wszechobecne kaczki i łabędzie. Czasami na niebie pojawia się szybujący bielik, czy kania. Takie bogactwo mięsożernych ptaków świadczy o bogactwie ryb w tych akwenach. W 2004 roku decyzją władz gminy Borne Sulinowo, Zalewy Nadarzyckie uznane zostały za obszar krajobrazu chronionego. W ciągu niespełna 70 lat natura potrafiła zamienić zbiorniki powstałe w celach militarnych, w prawdziwą perełkę krajobrazową.
Na zachodnim brzegu Zalewów Nadarzyckich do dziś znajduje się cały szereg zniszczonych już bunkrów Wału Pomorskiego. Wschodni brzeg natomiast posiada inne „niespodzianki”, w postaci ogromnych silosów atomowych, pozostałych po radzieckiej bazie broni nuklearnej w Brzeźnicy. Do dziś pozostały tam schrony po przewoźnych wyrzutniach rakiet balistycznych.
Tama, która przegrodziła Piławę, była ważnym elementem umocnień Wału Pomorskiego. Dziś na tej tamie funkcjonuje prywatna elektrownia wodna.

Dalej Piława płynie już wartkim nurtem przez dużą wieś Nadarzyce. To właśnie tu, pomiędzy Nadarzycami i Zdbicami, w lutym 1945 roku Wojsko Polskie przełamało umocnienia Wału Pomorskiego. W Zdbicach znajdują się pomniki upamiętniające walki o Wał Pomorski, Izba Pamięci Narodowej ze stałą wystawą „Las świadkiem walk o Wał Pomorski”, a także ekspozycja plenerowa z ciężkim sprzętem bojowym, rozstawionym na okolicznych wzgórzach.

Dalej Piława opuszcza umocnienia Wału Pomorskiego, płynąc wśród wysokich, zalesionych brzegów w kierunku dużej wsi Szwecja. Nazwę swą wieś zawdzięcza bohaterskiej postawie mieszkańców podczas potopu szwedzkiego. Mieszkańcy wsi nie poddali się, jak było to w przypadku innych miejscowości, lecz stawili Szwedom zbrojny opór. Podobno zginęli wówczas wszyscy mężczyźni ze wsi. W Szwecji znajduje się kilka mostów i kładek dla pieszych, przerzuconych przez wartki nurt Piławy. Rzeka meandrując wśród wysokich brzegów, zmierza w kierunku południowo-wschodnim. Piława rozszerza się i zwalnia nieco nurt przed zaporą, za którą znajduje się zakład hodowli pstrągów. Dalej rzeka mija niewielką wieś Głowaczewo.
Kolejną miejscowością nad Piławą jest Czechyń, gdzie rzeka wypłyca się na kamienistym dnie, przypominając nieco górską rzekę, przebijającą się przez kamienne progi. Jest to odcinek najszybszego nurtu Piławy.
Dalej rzeka rozszerza się i pogłębia, tworząc rodzaj zalewu przed kolejną tamą. Przed zaporą znajduje się jaz, do którego woda ze wszystkich stron wpada w głęboką, kilkumetrową „studnię”. W ten sposób woda zostaje napowietrzona i dalej przepływa do dużej pstrągarni.
Brzegi rzeki stają się niższe, na których coraz częściej znajdują się pastwiska lub pola uprawne. Piława zmierza do miejscowości Zabrodzie, która w przeszłości nosiła nazwę Garbate Mosty.

Po przepłynięciu przez wieś Piława przyjmuje z prawej strony rzekę Dobrzycę – dopływ o długości ok. 65 km, niosący sporo wody. Dalej Piława, już jako duża rzeka zmierza w kierunku ujścia do Gwdy w miejscowości Dobrzyca. W Dobrzycy Gwda przegrodzona jest zaporą elektrowni wodnej o mocy 2,2 KW. Przed elektrownią wody Piławy i Gwdy tworzą wspólne jezioro zaporowe o powierzchni 92 ha.

Piława jest bardzo malowniczą rzeką, której odcinki posiadają różnorodny charakter. Woda w rzece i w jeziorach, przez które przepływa, jest przejrzysta.
Piławą prowadzi bardzo urokliwy szlak kajakowy. Rzeka na całej długości dostępna jest dla kajaków. Od 1993 roku dostępne są również oba jej brzegi, których historia była bardo zmienna.