Warszawa - Park Skaryszewski

Opis

Kiedy w 1904 roku rozpoczęto budowę Trzeciego Mostu, który miał połączyć Warszawę z południową częścią Pragi, zaistniała potrzeba zagospodarowania terenów na prawym brzegu Wisły. Wylot reprezentacyjnej arterii, która miała otrzymać imię cara Mikołaja II, nie mógł przecież trafiać wprost na krowie pastwisko. Były tu podmokłe, częściowo bagienne tereny starorzecza Wisły, które nie nadawały się wówczas pod zabudowę. Postanowiono w tym miejscu założyć rozległy park, dając jednocześnie zatrudnienie wielu ludziom w okresie, kiedy w Warszawie panowało masowe bezrobocie. W pobliżu tworzącego się parku planowano zorganizować także stałe tereny wystawowe stolicy.

W 1905 roku wykonanie projektu założenia parkowego powierzono wybitnemu planiście i głównemu ogrodnikowi Warszawy – Franciszkowi Szaniorowi. Szanior z wielką swobodą i dużą wyobraźnią zaprojektował wielkomiejski park na podmokłych, dzikich gruntach osady Skaryszew, które były użytkowane jako miejskie pastwiska.

Prace przy tworzeniu nowego parku rozpoczęto od osuszenia podmokłych terenów. Wykopano wówczas dwa duże stawy i kilka małych, które zostały połączone ze sobą niewielkimi ciekami. Nadmiar wody z tych stawów odprowadzany był do jeziorka Kamionkowskiego, które było starorzeczem Wisły. Ziemię wybraną przy kopaniu stawów wykorzystano do podniesienia terenu wokół jeziorek, a także do usypania sztucznych wzniesień we wschodniej części parku, aby urozmaicić płaski, monotonny krajobraz.
Na jeziorku Kamionkowskim zbudowano śluzę, która miała regulować poziom wód jeziorka Kamionkowskiego i chronić park przed wodami powodziowymi Wisły. Nad śluzą zbudowano most, który połączył groblę ul. Zielenieckiej z Pragą i Grochowem.
W najwyższym punkcie parku zbudowano sztuczną grotę z malowniczą kaskadą wodospadu.
Wytyczono główne aleje parku, dostosowane szerokością do ówczesnego ruchu pojazdów konnych. Była to główna aleja z południowo-zachodniego krańca w kierunku północno-wschodnim, do jeziorka Kamionkowskiego. Drugą szeroką aleją była aleja obwodowa, obiegająca wokół cały park. Powstało również wiele mniejszych, zacisznych alejek spacerowych.
W 1907 roku rozpoczęto nasadzenia drzew i krzewów. W większości była to roślinność rodzima, ale nie zabrakło również okazów egzotycznych. Posadzono wówczas ok. 280 gatunków drzew i krzewów.
Juliusz Dzierżanowski zaprojektował dworek i budynki gospodarcze, z przeznaczeniem dla administracji parku, które pobudowano na terenie założenia parkowego. W 1914 roku zorganizowano dwa place zabaw dla dzieci. W 1918 roku powstało miejskie boisko sportowe oraz korty tenisowe, a także przystań wioślarska i pływalnie nad jeziorkiem Kamionkowskim.
W 1925 roku park Skaryszewski ogrodzono ozdobnym, żelaznym ogrodzeniem, które przetrwało do lat 50. XX wieku.
Na powierzchni ok. 50 ha powstał wielkomiejski ośrodek parkowy, przeznaczony do wypoczynku i rekreacji.

Po I wojnie światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości, park Skaryszewski stał się nowym, zielonym salonem Warszawy. W latach 20. i 30. XX wieku był on popularnym miejscem spotkań i spacerów. Przy głównej alei odbywały się pokazy mody oraz prezentacje najnowszych modeli samochodów. Latem organizowano tu również imprezy taneczne.

W 1926 roku rozpoczęto przebudowę miejskiego boiska w stadion sportowy Akademickiego Związku Sportowego. Poza boiskiem piłkarskim powstała bieżnia i skocznie lekkoatletyczne. W południowej części parku powstało 6 kortów tenisowych, a na jeziorku Kamionkowskim pływalnia. Stadion AZS mógł pomieścić 6000 widzów, w tym ok. 1000 osób mieściło się na krytej trybunie. Stadion był użytkowany nie tylko przez AZS, lecz także przez wszystkie warszawskie uczelnie.
Tego samego roku powiększono park o ok. 8 ha, gdzie powstało piękne rozarium według projektu Leona Danielewicza oraz nieistniejący już dziś ogród daliowy.

W 1927 roku park został częściowo zalany przez wody jeziorka Kamionkowskiego, do którego skierowano wszystkie wody z osuszanych pobliskich mokradeł. Po tym wydarzeniu wybudowano stację pomp, która w razie potrzeby odprowadzała nadmiar wody z jeziorka do basenu Portu Praskiego i dalej do Wisły.
W kolejnych latach park dekorowany był rzeźbami i pomnikami. W ogrodzie różanym jeszcze w 1927 roku stanęła rzeźba Stanisława Jackowskiego „Tancerka”. W 1929 roku nad stawem ustawiono rzeźbę Henryka Kuny zatytułowaną „Rytm”, a nad drugim stawem dzieło Olgi Niewskiej „Kąpiąca się”. Posągi te do dziś zdobią park.

W 1929 roku park Skaryszewski otrzymał imię Ignacego Jana Paderewskiego – pianisty, kompozytora, działacza niepodległościowego, polityka, premiera i ministra spraw zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej.
Ignacy Paderewski w 1932 roku ufundował dla parku pomnik Edwarda Mandella House`a – doradcy prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona, orędownika powstania niepodległej Polski. Pomnik ten – dzieło Franciszka Blacka, przetrwał do 1950 roku, kiedy to komunistyczne władze usunęły go, jako „niesłuszny politycznie”. Od 1991 roku w parku znów stoi pomnik House`a, jest to rekonstrukcja przedwojennego pomnika, wykonana przez Mariana Koniecznego.
Do naszych czasów nie przetrwała również rzeźba ”Faun na Delfinie”, zwana także „Zdrój”, wykonana przez Jana Biernackiego i ustawiona w parku w 1930 roku.
W pobliżu sztucznej groty z kaskadą wodną stoi biała, betonowa kapliczka, wzorowana na kapliczkach ludowych. Autorem jej jest Janusz Alchimowicz, który w 1937 roku na wystawie „Sztuka i technika” w Paryżu otrzymał za nią nagrodę. Podczas okupacji kapliczka służyła łączniczkom podziemia jako skrzynka kontaktowa.
Nieopodal stadionu stanęła drewniana muszla koncertowa, w której odbywało się wiele występów artystycznych.
Podczas II wojny światowej park im. Ignacego Jana Paderewskiego był ogólnodostępny. W tym czasie część infrastruktury parkowej uległa poważnym zniszczeniom. Spłonęły wówczas trybuny stadionu AZS, zniszczone zostały boiska, mostki nad ciekami wodnymi, czy ławki parkowe. Z parku zniknęła również rzeźba „Faun na Delfinie”. Uszkodzona została nawierzchnia alejek parkowych, ogrodzenie, a przede wszystkim ucierpiał drzewostan parku.

Po wojnie z nazwy parku usunięto jego patrona – Ignacego Jana Paderewskiego.
W 1946 roku w głównej alei, przy wejściu do parku wzniesiono pomnik Wdzięczności Żołnierzom Armii Radzieckiej, który stanął na grobie 26 żołnierzy radzieckich, poległych w 1944 roku w walkach przy rondzie Waszyngtona. W 1968 roku ciała żołnierzy przeniesiono na Cmentarz Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich, a pomnik przesunięto w głąb głównej alei.
W latach powojennych przeprowadzono renowację drzewostanu parkowego. Zabezpieczono uszkodzone drzewa i dosadzono tysiące nowych sadzonek drzew i krzewów. W latach 50. zdemontowano ogrodzenie parku, a część alejek zalano asfaltem. W pobliżu stadionu odbudowano drewnianą muszlę koncertową, która z czasem została zastąpiona konstrukcją betonową.
Po wojnie w parku odbywało się wiele imprez artystycznych i sportowych. Na stadionie rozgrywano wiele meczy piłkarskich, a zimą na zamarzniętym jeziorku Kamionkowskim organizowano Mistrzostwa Warszawy w jeździe szybkiej na lodzie.

Park nadal wzbogacano o pomniki, które stawiano w różnych częściach parku. Początkowo były to pomniki upamiętniające tragiczne wydarzenia II wojny światowej.
Nad stawem, w pobliżu stadionu stanął kamień ku czci Saperów Polskich Armii Krajowej, którzy w pierwszej godzinie powstania warszawskiego stoczyli w tym rejonie walkę z oddziałami niemieckimi.
W pobliżu al. Jerzego Waszyngtona ustawiono pomnik ku czci Sportowców, Działaczy i Trenerów Akademickiego Związku Sportowego, poległych w czasie II wojny światowej.
W 1980 roku przywrócono parkowi jego przedwojennego patrona. Od tej pory pełna nazwa znów brzmi Park Skaryszewski im. Ignacego Jana Paderewskiego. W 1988 roku, przy głównym wejściu do parku od strony ronda Waszyngtona, na wysokim postumencie umieszczono popiersie Ignacego Jana Paderewskiego, autorstwa Stanisława Sikory. Popiersie ufundowali małżonkowie Janina i Zbigniew Porczyńscy.
W 1988 roku w pobliżu różanki stanął pomnik upamiętniający członków załogi Liberatora EV 961, którzy zginęli w tym miejscu 14 sierpnia 1944 roku, niosąc pomoc powstańczej Warszawie. Pomnik odsłoniła premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher w towarzystwie Henry`ego Lloyda Lyne, jedynego ocalałego członka załogi zestrzelonego samolotu.
W 2002 roku, w I rocznicę ataku terrorystycznego w Nowym Jorku z 11 września 2001 roku, przy głównej alei odsłonięto pomnik poświęcony pamięci 6 Polaków, którzy zginęli pod gruzami WTC.

Spacerując po parku podziwiamy urocze stawy, mostki przerzucone nad strumykami, sztuczną grotę z kaskadą wodospadu, zalesione wzgórze, czy tajemnicze alejki spacerowe. Zachwyca tu doskonała, niezauważalna kompozycja parku, pięknie skomponowane osie widokowe, rozległe otwarte przestrzenie, a przede wszystkim różnorodność drzew i krzewów.
W parku im. I. J. Paderewskiego rośnie ok. 280 gatunków drzew i krzewów, w tym ok. 125 gatunków drzew. Rosną tu klony, dęby, buki, lipy, wiązy, brzozy, topole, wierzby, świerki pospolite i świerki srebrne, cisy, daglezje, cypryśniki, magnolie, modrzewie, jałowce, forsycje, rajskie jabłonie, czy rzadziej występujące u nas: skrzydłorzech, miłorząb dwuklapowy, korkowiec amurski, modrzewie japońskie, cypryśnik błotny, leszczyna turecka, ajlant gruczołkowaty, wiązowiec zachodni, jodła kalifornijska lub kłęk kanadyjski. Taka różnorodność drzew i krzewów pozwala na kolorowe kompozycje nie tylko w okresie kwitnienia, czy przebarwień jesiennych. Przez cały rok w parku można zaobserwować bogactwo odcieni zieleni, jakie oferuje dobra kompozycja roślin.
Najstarsze drzewa w parku osiągnęły już ponad 100 lat, lecz tylko jedno drzewo uznano za pomnik przyrody – jest nim buk pospolity w odmianie purpurowej, którego obwód pnia przekracza 420 cm. Buk ten prawdopodobnie należy do pierwotnej roślinności łąk skaryszewskich.

Park Skaryszewski zamieszkują 54 gatunki ptaków, niezliczone ilości owadów, w tym 21 gatunków motyli oraz 14 gatunków ślimaków. Najczęściej spotykanymi ssakami w parku są wiewiórki, jeże, drobne gryzonie, ale można tu spotkać również zające, lisy, czy sarny.
W 1928 roku park nawiedziła plaga zajęcy, które obskubywały korę młodych jeszcze drzewek. Wtedy to zorganizowano w parku ogólnodostępne polowanie z nagonką, aby wytrzebić szkodniki i ochronić drzewka w parku.
W 2006 roku w stawach zadomowiły się bobry, które dokonały wielkich zniszczeń w drzewostanie. W 2008 roku drzewa rosnące nad wodą zabezpieczono metalową siatką, a bobry wywieziono do ZOO. Dziś wydaje się, że bobry są nadal w parku.
W sierpniu 2015 roku rankiem spotkano łosia spacerującego po parku, który później poszedł brodzić w wodach Wisły. Tam zaaplikowano mu środek nasenny, po czym przewieziono zwierzę do Puszczy Kampinoskiej.
Od kilku lat w parku Skaryszewskim „osiedliły się” żółwie czerwonolice. W naturze żółwie te występują na południu Ameryki Północnej. Jakiś „hodowca” musiał wypuścić je do parkowego stawu. Żółwie czerwonolice są w Polsce uznawane za gatunek obcy i inwazyjny. Zagrażają głównie rodzimym żółwiom błotnym. W Warszawie żółwie błotne nie występują, jednak czerwonolice są bardzo żarłoczne i mogą mały zbiornik wodny ogołocić z roślin i drobnych zwierząt.

Park Skaryszewski od początku swego istnienia przewidziany był do wypoczynku, rekreacji i sportu. Taki też jest do dziś.
Stadion sportowy od lat 60. XX wieku użytkowany jest przez KS Drukarz, który prowadzi sekcję piłki nożnej, sekcję łucznictwa oraz sekcję kajakową. W 2008 roku wybudowano tu nowe boisko ze sztuczną nawierzchnią i widownią na ok. 1000 osób.
Nad jeziorkiem Kamionkowskim działa wypożyczalnia sprzętu pływającego. Na jeziorze odbywają się liczne imprezy, jak np. mecze kajak polo, czy pływanie „Smoczymi łodziami”.
W pobliżu al. Waszyngtona, na terenie parku działa zespół 6 całorocznych kortów tenisowych, użytkowanych przez AZS Tenis Club. Korty te na zimę przykrywane są dwoma balonami.
W pobliżu ul. Zielenieckiej zainstalowano sprzęty siłowni plenerowej.

W parku odbywa się wiele imprez rekreacyjno-sportowych, w tym również o charakterze masowym, np. Bieg Wedla, Praska Dycha, czy Bieg Nike`a. Park Skaryszewski zachęca do aktywności fizycznej na świeżym powietrzu, jak bieganie, nordic walking, jazdę na rowerze, czy na rolkach. Często można tu spotkać grających w bule, frisbee, siatkówkę, pływających po jeziorze Kamionkowskim kajakami, łodziami i rowerami wodnymi, czy wędkujących. Zimą, poza biegającymi często widać amatorów narciarstwa biegowego, a na zamarzniętym jeziorku Kamionkowskim również miłośników łyżwiarstwa.

Inny rodzaj wypoczynku oferuje amfiteatr, w którym latem odbywają się koncerty, spektakle, występy kabaretów, a także seanse kina letniego.

Park Skaryszewski im. I. J. Paderewskiego 13 grudnia 1973 roku został wpisany do rejestru zabytków i objęty ochroną konserwatorską.
W 2009 roku zabytkowy park Skaryszewski im. I. J. Paderewskiego został laureatem IV edycji konkursu na Najpiękniejszy Park w Polsce oraz zdobył trzecią lokatę w europejskiej edycji konkursu Best Park 2009.
W grudniu 2009 roku powstał projekt rewitalizacji parku, który przewiduje przywrócenie żwirowych alejek, ogrodzenie parku, ustawienie stylowych latarni, odtworzenie ogrodu daliowego, nocne oświetlenie parkowych rzeźb, a podobno również rekonstrukcję zaginionej rzeźby „Faun na Delfinie”.

Park Skaryszewski z pewnością jest bardzo malowniczy, ale należy również do najcenniejszych przyrodniczo parków stolicy. Warto tu po prostu przyjść na spacer samemu, w towarzystwie, czy z dziećmi – w parku jest duży, zadbany plac zabaw dla dzieci. Na zmęczonych spacerami po parku czeka kilka lokali gastronomicznych, jak restauracja, pub, bar, czy cukiernia z kawiarnią.
O każdej porze roku park Skaryszewski jest pełen uroku.