Skwierzyna - kościół św. Mikołaja

Opis

Skwierzyna jest niewielkim miastem o średniowiecznych korzeniach, leżącym u ujścia Obry do Warty. W średniowieczu była to osada rybacka, później również targowa, położona na pograniczu Wielkopolski, Pomorza i Brandenburgii.
Książę Wielkopolski, Przemysł II prawdopodobnie w 1295 roku lokował tu miasto. Być może już wtedy istniał w Skwierzynie kościół. Podobno po raz pierwszy świątynia była wzmiankowana w dokumentach już w 1226 roku. Z tego okresu mogą pochodzić, zachowane w szczątkowej postaci, mury prezbiterium. Świątynia ta tylko częściowo była murowana – prawdopodobnie jedynie prezbiterium, natomiast korpus nawowy był drewniany.

Pod koniec XV wieku, w miejscu XIII-wiecznego kościoła wzniesiono gotycką świątynię, murowaną z czerwonej cegły. Dzisiejszy kościół zachował obrys murów XV-wiecznej fary skwierzyńskiej. Świątynia ta w 1507 roku została konsekrowana pw. św. Mikołaja Biskupa.

XVI wiek przyniósł reformację w kościele katolickim. Coraz więcej było w Europie wyznawców protestanckich. Podobnie działo się również w Skwierzynie, gdzie większość mieszkańców przeszła na luteranizm. W 1540 roku starosta międzyrzecki, Stanisław Myszkowski przekazał protestantom jedyną świątynię w mieście – kościół św. Mikołaja.
Dopiero w 1605 roku, na prośbę biskupa poznańskiego – Wawrzyńca Goślickiego, ówczesny starosta międzyrzecki – Jan Zamoyski zwrócił kościół parafii katolickiej. Protestanci podjęli wówczas budowę swojej świątyni.

W 1793 roku, po II rozbiorze Polski Skwierzyna znalazła się w granicach Prus, a od 1871 roku – we władaniu Rzeszy Niemieckiej.

W wielu europejskich miastach do XIX wieku przeważała zabudowa drewniana, co było przyczyną częstych pożarów, trawiących całe kwartały miast. Również w Skwierzynie zdarzały się pożary. Szczególnie dotkliwe były w 1624 i 1712 roku, kiedy spłonęła duża część miasta. Poważnie uszkodzone bywały również budynki murowane. Kościół św. Mikołaja wielokrotnie płonął, lecz po każdej pożodze był odbudowywany i restaurowany.
W latach 1861 – 1863 świątynię poddano gruntownej przebudowie. Nadbudowano wówczas mury zewnętrzne kościoła, przebito nowe, wyższe okna i założono nowe sklepienia żebrowe. Nie zmieniono jedynie fasady zachodniej, ale wieża została zwieńczona wysoką, ceglaną, ośmioboczną iglicą.
17 maja 1863 roku sufragan poznański, biskup Franciszek Stefanowicz konsekrował odbudowaną świątynię, nie zmieniając jej patrona.

Kościół św. Mikołaja w Skwierzynie przetrwał I i II wojnę światową, przetrwał szczęśliwie również „wyzwalanie” Polski przez wojska sowieckie. W tym czasie Sowieci urządzili w kościele magazyn sprzętu rekwirowanego mieszkańcom Skwierzyny.
Skwierzyna znalazła się w granicach Polski, a większość dotychczasowych mieszkańców miasta wyjechała do Niemiec, w obawie przed zbliżającym się frontem. Pozostawili swoje domy i dobytek, który rekwirowało wojsko.
Do opuszczonego miasta przybyli później repatrianci ze wschodu. Grupa 800 osób wyruszyła 17 maja 1945 roku z Klewania na Wołyniu. Wiedzieli, że jadą na zachód, i że nigdy już do Klewania nie wrócą. Po trzech tygodniach wyczerpującej podróży dotarli do Skwierzyny 6 czerwca 1945 roku i zostali tu na stałe.
Tutaj już w maju rozpoczęto posługę duszpasterską w kościele św. Mikołaja. Pierwszym proboszczem buł o. Felicjan Gomółczak z zakonu bernardynów. W listopadzie 1945 roku obsługę parafii przejęli duchowni ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy.

Polacy z Klewania, którzy przyjechali do Skwierzyny, byli bardzo związani ze swoim kościołem w Klewaniu, który w 1630 roku wystawił Mikołaj Jerzy książę Czartoryski. W ołtarzu tego kościoła znajdował się słynący łaskami obraz Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, zwany również obrazem MB Klewańskiej. Autorem tego obrazu był XVII-wieczny malarz Carlo Dolci.
Już w 1639 roku biskup łucki, Jędrzej Gembicki powołał komisję, w celu sprawdzenia cudów doznawanych za wstawiennictwem Matki Bożej Klewańskiej. Po zakończeniu prac komisji, obraz uznano za cudowny, co protokołem potwierdził notariusz apostolski Baptista de Rubeis.
Obraz MB Klewańskiej pełnił ważną rolę w życiu parafian, zwłaszcza w czasie II wojny światowej. W 1943 roku, podczas rzezi ludności polskiej na Wołyniu, mieszkańcy Klewania całymi nocami gromadzili się w kościele pod opieką Matki Bożej i trwali do rana na czuwaniu modlitewnym. Rano powracali do swych zajęć, a wieczorem znów wracali przed obraz Matki Bożej, aby błagać ją o litość i opiekę. Być może to właśnie ich modlitwy pomogły, bo ani kościół, ani miasto nie zostały zniszczone przez oddziały UPA.

Kiedy polskim katolikom z Klewania przyszło na zawsze opuścić swe miasto, postanowili zabrać na tułaczkę również cudowny obraz Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, zwłaszcza, że kościół funkcjonował tyko do 15 maja 1945 roku. Nie zostawili na poniewierkę swej Pani, lecz wycięli z ramy obraz i zwinęli go w rulon. Cudowny obraz, w swych skromnych bagażach, potajemnie przewiozła Stanisława Basaj, matka z czwórką dzieci. Pomimo wielokrotnych kontroli, udało się dowieźć do Skwierzyny największy skarb Polaków z Klewania.
W Skwierzynie repatrianci przekazali obraz MB Klewańskiej proboszczowi, który w obawie przed komunistami, przez kilka lat przechowywał go na plebanii.
Zabużanie poza obrazem przywieźli również chorągwie kościelne, feretron Matki Bożej z Lourds, ornaty, a także relikwie św. Bonifacego Męczennika, umieszczone w XVII-wiecznej srebrnej trumience ręcznej roboty. Kuria biskupia nakazała przenieść relikwie świętego do Gorzowa Wlkp. Dziś nie wiadomo, co się z nimi stało.
Natomiast słynący łaskami obraz Matki Bożej Klewańskiej początkowo był ukrywany na plebanii, a w 1951 roku pod chórem urządzono niewielką kaplicę, gdzie w prowizorycznym ołtarzu umieszczony został obraz MB Wspomożenia Wiernych. Kiedy ks. Edmund Łowiński ujrzał tłumy wiernych, modlących się przy prowizorycznym ołtarzu bocznym, postanowił przenieść obraz do ołtarza głównego. Podobno miał nawet powiedzieć, że „św. Mikołaj jest mężczyzną i na pewno ustąpi kobiecie”.
Obraz Matki Bożej Klewańskiej przeniesiony został do ołtarza głównego 30 kwietnia 1968 roku. W 1990 roku obraz przeszedł gruntowną konserwację, a 23 maja 1992 roku odbyła się uroczysta intronizacja Matki Bożej Klewańskiej w kościele św. Mikołaja w Skwierzynie.

Dziś świątynia św. Mikołaja w Skwierzynie jest najstarszym budynkiem w mieście i jedynym, zachowanym z pierwotnej, średniowiecznej zabudowy miasta.
Jest to murowany z czerwonej cegły, nieotynkowany, późnogotycki kościół o trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Świątynia św. Mikołaja w Skwierzynie jest orientowaną, pięcioprzęsłową (z czego jedno przęsło zajmuje wieża), trzynawową farą o konstrukcji halowej.
Dominantę zachodniej fasady stanowi masywna, czworoboczna, czterokondygnacyjna wieża, wbudowana w korpus nawowy. Fasada została rozczłonkowana wysokimi szkarpami, wspierającymi wieżę od zachodu. W przyziemiu wieży znajduje się ostrołukowy, uskokowy portal z profilowanej cegły, prowadzący do kruchty pod wieżą. Ponad portalem, w niszy umieszczona jest barokowa figura patrona świątyni – św. Mikołaja. W bocznych częściach tej kondygnacji usytuowane są parami, tynkowane blendy okrągłołukowe. Powyżej fasada dekorowana jest gotyckimi fryzami z profilowanej cegły. Trzecia kondygnacja, to proste półszczyty naw bocznych, z prostokątnymi, czteropolowymi blendami, imitującymi okna. Podobne blendy, lecz sześciopolowe, znajdują się również w środkowej części. Między nimi mieści się wysokie okno okrągłołukowe. Nad środkową częścią fasadę dekoruje ceglany fryz. Wyżej jest już tylko wieża o trzech jednakowych elewacjach: od zachodu, północy i południa. W centralnym miejscu umieszczone jest duże, okrągłołukowe okno dzwonne, przedzielone laskowaniem, a po jego bokach prostokątne, sześciopolowe blendy. Nad tą kondygnacją również znajduje się ceglany fryz, który zdobi cztery ściany wieży. Ściany wieży zwieńczone są krenelażem z masywnymi sterczynami w narożach. Samą wieżę przykrywa wysoki, ceglany dach w kształcie ośmiobocznej iglicy, zakończonej kulą z krzyżem. Ceglana iglica w dolnej części posiada okrągłe otwory na każdej z ośmiu ścian. W wieży kościelnej zawieszony jest dzwon z 1926 roku.

Cała świątynia jest oszkarpowana, a między wysokimi, trójuskokowymi przyporami umieszczone są wysokie, ostrołukowe okna z dekoracją maswerkową. W południowej elewacji mieści się boczny portal ostrołukowy z maswerkową dekoracją ponad prostokątnymi drzwiami. Od strony północnej do bryły kościoła dobudowana jest zakrystia z ostrołukowymi oknami od wschodu i zachodu oraz z ostrołukowym portalem od północy. Północna ściana zakrystii, dekorowana fryzem ceglanym, posiada prosty szczyt schodkowy. Oprócz zachodniej fasady, cały kościół tuż pod okapem obiega szeroki pas fryzu ceglanego.
Kościół św. Mikołaja przykryty jest dwuspadowym dachem, w części wschodniej trójpołaciowym, krytym dachówką. Również dwuspadowy dach przykrywa zakrystię.
Obok kościoła, na wysokim postumencie stoi piękna, XIX-wieczna rzeźba Anioła, pochodząca prawdopodobnie z nagrobka dawnego cmentarza przykościelnego.

Wnętrze świątyni podzielone jest czterema parami ośmiobocznych filarów, na nawę główną i dwie węższe nawy boczne. Nad każdą z naw rozpięte są sklepienia krzyżowo-żebrowe.
Prezbiterium wydzielone jest z korpusu nawowego, poprzez podniesienie posadzki o kilka stopni. Oba okna w prezbiterium wypełnione są witrażami.

Wyposażenie kościoła pochodzi w większości z II połowy XIX wieku.
W prezbiterium znajduje się drewniany, polichromowany na złoto, neogotycki ołtarz główny z figurami świętych, w którym w 1968 roku umieszczono obraz Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, pędzla Carla Dolci.
Na zamknięciu naw bocznych stoją skromniejsze , neogotyckie ołtarze boczne. W ołtarzu nawy północnej mieści się obraz patrona świątyni - św. Mikołaja, przeniesiony w 1968 roku z ołtarza głównego.
Neogotyckie są również przyścienne, kamienne kropielnice, usytuowane przy wejściach do kościoła.
W nawie północnej stoi drewniana, rzeźbiona i polichromowana chrzcielnica.
W ostatnim przęśle kościoła, przed wieżą, umieszczona jest empora chóru muzycznego, na której zamontowane są organy.
Na ścianie kruchty podwieżowej zawieszony jest XVIII-wieczny krucyfiks.
Najstarszym i najcenniejszym wyposażeniem kościoła św. Mikołaja w Skwierzynie, a także największym darem wiernych, jest słynący łaskami obraz Matki Bożej Wspomożenia Wiernych (MB Klewańskiej) z XVII wieku.

Kiedy w 1991 roku w Klewaniu na Wołyniu reaktywowano parafię katolicką pw. Zwiastowania NMP, repatrianci z Klewania mieszkający w Skwierzynie, na tę uroczystość udali się tam z pielgrzymką. Kiedy zobaczyli ogołoconą świątynię, postanowili sporządzić kopię cudownego obrazu MB Klewańskiej, którą w 2004 roku zawiózł do Klewania Chór Parafialny ze Skwierzyny i ofiarował obraz klewańskiemu kościołowi.

W rzymskokatolickim kościele św. Mikołaja w Skwierzynie od 2011 roku odprawiane są również nabożeństwa w obrządku bizantyjsko-ukraińskim, dla grekokatolików parafii św. Włodzimierza i Olgi w Skwierzynie.