Lubsko – kościół farny Nawiedzenia NMP

Opis

Kiedy margrabia miśnieński Henryk Dostojny w 1283 roku nadawał osadzie Sommerfeld (Lubsko) przywileje miejskie na prawie magdeburskim, kościół farny prawdopodobnie już stał w obecnym miejscu. Nazwa miejscowości Sommerfeld po raz pierwszy pojawia się już w 1253 roku, natomiast kościół w tej miejscowości wzmiankowany jest w dokumentach w 1289 roku. Historycy datują świątynię na połowę XIII wieku.
Kościół farny p.w. Nawiedzenia NMP wzniesiono w stylu romańskim z granitowych ciosów. Była to trójnawowa świątynia o układzie bazylikowym, krótsza i węższa od obecnego kościoła, z masywną wieżą od zachodu.
Do dziś z tej świątyni przetrwała dolna partia wieży z ostrołukowym, uskokowym portalem granitowym oraz fragmenty ścian przylegających do wieży przybudówek, a także część ściany południowej kościoła.
Nawa główna miała szerokość wieży, natomiast nawy boczne były szerokości przybudówek bocznych, flankujących czworoboczną wieżę.
Ok. połowy XIV wieku powiększono kościół, poprzez wydłużenie prezbiterium.
Taka świątynia przetrwała ok. półtora wieku. W 1496 roku w Lubsku wybuchł potężny pożar, który poważnie uszkodził dachy świątyni, a także zniszczył jej wyposażenie.

Odbudowa po pożarze trwała ponad 20 lat. Przy okazji odbudowy, znów powiększono świątynię. Tym razem poszerzono i podwyższono kościół. Rozbudowano farę w kierunku północnym, poszerzając nawy boczne. W ten sposób budowla przesunęła się względem kamiennej wieży, wobec czego oś kościoła nie pokrywała się z osią wieży i portalu głównego. Podwyższono również ściany naw bocznych i zbudowano nowe filary, tworząc halowy układ świątyni.
Prezbiterium zostało prosto zamknięte ścianą ze schodkowym szczytem, dekorowanym ceglanymi sterczynami oraz rzędami prostokątnych blend, dzielonych ceglanym laskowaniem na cztery pola. We wschodniej ścianie powstało duże, ostrołukowe okno, doświetlające prezbiterium. Szczyt ściany wschodniej został zwieńczony czworoboczną wieżyczką sygnaturki z niewielką attyką.
Wieża zachodnia z późnogotyckim szczytem otrzymała renesansową attykę i ceglaną iglicę w kształcie ostrosłupa.
Z początku XVI wieku pochodzą również piękne sklepienia sieciowe i gwiaździste oraz ocalałe fragmenty polichromii figuralnej o tematyce biblijnej.
Prawdopodobnie przy okazji tej przebudowy powstały murowane, sklepione empory nad nawami bocznymi, a także okna korpusu umieszczone na dwóch poziomach, ale we wspólnej, ostrołukowej wnęce.

Po odbudowie świątynia została ponownie konsekrowana w 1517 roku, pod dawnym wezwaniem Nawiedzenia NMP.

Początek XVI wieku to okres rozwijającej się reformacji w Europie, która nie ominęła również Lubska. W 1535 roku luteranie zajęli jedyny wówczas kościół w mieście. Dawna fara miejska zamieniona na świątynię protestancką, pozostawała w rękach ewangelików do 1945 roku.

W Lubsku zdarzyły się jeszcze dwa pożary, w których ucierpiała świątynia. Najpierw w 1597 roku, a następnie w 1615 roku. Odbudowując kościół po ostatnich zniszczeniach, od północnej strony dobudowano do prezbiterium zakrystię.
Podczas wojny trzydziestoletniej (1618 – 1648) świątynia została splądrowana i ograbiona, m.in. z cennych naczyń liturgicznych.
Kościół kilkakrotnie poddawano remontom w XVII i XVIII wieku. W połowie XIX wieku przeprowadzono gruntowną restaurację wnętrza. Być może właśnie wtedy dobudowano przed północnymi filarami i nad północnymi, murowanymi emporami, a także w prezbiterium - dodatkowe drewniane empory, widoczne na fotografiach z początku XX wieku. Te drewniane empory burzyły spójny układ architektoniczny, ale tworzyły dodatkowe miejsca dla wiernych.
W 1912 roku usunięto tynki ze ścian kościoła, przywracając jego najstarszy wygląd.

Po 1945 roku Lubsko znalazło się w granicach Polski. Początkowo nosiło łużycką nazwę Zemsz, lecz prędko zmieniono ją na Lubsko. Dawni mieszkańcy wyznania luterańskiego wyjechali na zachód, natomiast przyjechali tu Polacy– w dużej mierze katolicy z kresów wschodnich. Kościół powrócił w użytkowanie diecezji rzymskokatolickiej jako kościół filialny parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Lubsku. W latach 70. świątynia została poddana gruntownej renowacji, m.in. rozebrano dwa poziomy drewnianych empor, a także odnowiono i częściowo wyposażono kościół.
W 1989 roku ponownie erygowano parafię przy kościele Nawiedzenia NMP, dzięki temu dawna fara znów jest kościołem parafialnym dla wielu mieszkańców Lubska.

Pradawna świątynia w Lubsku stoi w centrum Starego Miasta, w sąsiedztwie renesansowego ratusza.
Jest to kościół orientowany, trójnawowy, o układzie halowym, z prosto zamkniętym prezbiterium. Wzniesiony został na rzucie prostokąta z kostki granitowej, kamienia polnego i cegieł. Ta trójprzęsłowa świątynia z jednoprzęsłowym prezbiterium posiada zachodnią dominantę w postaci masywnej wieży - czworobocznej na dole, wyżej czworobocznej ze ściętymi narożami. Wieżę flankują dwie przybudówki: wyższa południowa i niższa od północy.
Lico ściany południowej kościoła znajduje się w jednej linii z południową ścianą południowej przybudówki przywieżowej. Elewację południową świątyni urozmaicają cztery wysokie, ostrołukowe wnęki. W każdej z nich mieści się górne okno ostrołukowe z dekoracją maswerkową i laskowaniem oraz dolne okno zamknięte łukiem odcinkowym i wypełnione laskowaniem, a we wschodnich oknach również maswerkiem. Przybudówka posiada dwie mniejsze wnęki ostrołukowe, w których mieszczą się po dwa wąskie okna lancetowe. Taka sama wnęka znajduje się obok w ścianie korpusu, lecz jest zamurowana.
Wschodnią ścianę szczytową zdobi duże, szerokie dwudzielne okno ostrołukowe, które doświetla prezbiterium. Po bokach tego okna elewacja dekorowana jest tynkowanymi blendami prostokątnymi i ostrołukowymi. Wschodnią ścianę wspierają trzy ukośne skarpy, a w południowym narożu wieżyczka z wewnętrznymi schodami. Ściana zwieńczona jest szczytem schodkowym z ceglanymi, tynkowanymi sterczynami. Szczyt ten zdobią trzy rzędy prostokątnych blend, dzielonych ceglanym laskowaniem na cztery czworoboczne pola. Na osi szczytu, w jego górnej części umieszczona jest tarcza zegara. Wschodni szczyt zwieńczony jest czworoboczną wieżyczką sygnaturki, przykrytą niskim, ceglanym ostrosłupem, otoczonym niewielką attyką.
Ściana wschodnia poszerzona jest o wschodnią ścianę zakrystii z wejściem od wschodu. Powyżej wejścia ściana zakrystii dekorowana jest blendami.
Elewację północną świątyni stanowi zakrystia, wystająca poza lico ściany korpusu. Kamienną ścianę północną kościoła rozdzielają trzy ostrołukowe wnęki z oknami, jak w ścianie południowej. Pod górnym, środkowym oknem znajduje się wejście z zewnątrz bezpośrednio na emporę północną. Prowadzą do niego zewnętrzne schody wsparte na otynkowanym, parterowym pomieszczeniu. Północna przybudówka przywieżowa jest niższa od południowej, a elewacja północna korpusu wystaje poza północną elewację przybudówki. Przybudówka posiada osobne ostrołukowe wejście w ścianie północnej.
Świątynię przykrywa wysoki, jednokalenicowy, ceramiczny dach dwuspadowy, który obejmuje również zakrystię. Przybudówki przywieżowe posiadają dachy pulpitowe.
Wieża wraz z przybudówkami tworzy na dole szeroką, kamienno-ceglaną fasadę zachodnią, wyżej dominuje już sama wieża kościelna. Elewacje przybudówek dekorowane są ostrołukowymi blendami, natomiast na osi wieży umieszczony jest uskokowy, kamienny portal główny, nad nim okrągłe okno w kamiennym obramieniu, a jeszcze wyżej trzy wąskie otwory (strzelnicze?) z trzech stron: od południa, północy i zachodu. W górnej części wieży od południa i północy mieszczą się pary otworów dzwonnych, a pod nimi dekoracja zdwojonych blend ostrołukowych. Dwie pojedyncze blendy znajdują się również w zachodniej elewacji wieży. Kamienną wieżę kościelną wieńczy wysoka, ceglana iglica w kształcie ostrosłupa, pokryta obecnie ceramicznym poszyciem. Ściany wieży zwieńczone są renesansową attyką. Czyżby za tą attyką mieścił się ganek strażniczy? W wieży kościelnej do dziś wisi dzwon z 1728 roku.
Ciekawą rzeczą jest późnoromański, uskokowy portal główny, który jest do połowy swej wysokości „pogrążony” pod poziomem rynku. Poziom posadzki świątyni jest bowiem o 1,5 m niżej, niż obecna nawierzchnia rynku, przykrywająca kilkusetletnie nawarstwienia gruntu. Do kościoła schodzi się w dół po dziewięciu schodach.

Wnętrze kościoła prezentuje się bardzo ciekawie.
Nawa główna i prezbiterium o takiej samej szerokości i wysokości, przykryte są wspólnym, pięknym sklepieniem sieciowym o ceglanych żebrach, wspartych na trzech parach ośmiobocznych, ceglanych filarów. Nie ma tu ściany tęczowej, łuku tęczowego, ani nawet belki tęczowej. Jedynie podwyższenie prezbiterium o dwa stopnie wyznacza granicę między miejscem dla kapłanów i miejscem dla wiernych.
Nawy boczne z murowanymi emporami również są ciekawym rozwiązaniem. Tworzą bowiem dekoracyjne, dwukondygnacyjne arkady – na dole okrągłołukowe, wyżej o szerokich łukach ostrych. Przyłucza dolnych arkad zdobione są polichromią przedstawiającą sceny Drogi Krzyżowej. Nawy boczne i ich empory posiadają sklepienia gwiaździste, sieciowe i kolebkowe.
Fragmenty ścian nawy południowej i drugiego filaru południowego pokrywa średniowieczna polichromia figuralna o tematyce biblijnej.
Niektóre okna świątyni wypełnione są witrażami, które nadają wnętrzu magiczny nastrój.
W kościele do dziś zachowała się część renesansowego wyposażenia.
Bezcenny, trzykondygnacyjny ołtarz główny z płaskorzeźbą Ostatniej Wieczerzy w polu głównym i powyżej wizerunkiem Zmartwychwstałego Chrystusa, pochodzi z 1585 roku.
Starsza, bo z 1565 roku jest renesansowa, kamienna chrzcielnica o ośmiobocznej czaszy, z nakrywą dekorowaną figuralną sceną Chrztu Chrystusa przez św. Jana, otoczoną kolumienkami i zwieńczoną kopułą.
Renesansowa jest również ambona z 1586 roku, zdobiona figurami świętych, ustawionymi w arkadkach między kolumienkami ze złoconymi głowicami. Na ambonę składa się jedynie kosz, bez baldachimu – daszka akustycznego.
Warto również zwrócić uwagę na ołtarze boczne przy pierwszych filarach. Z prawej strony znajduje się dwukondygnacyjny ołtarz MB Pocieszenia, a z lewej – ołtarz MB Częstochowskiej.
W ściany lubskiego kościoła NMP wmurowane są bezcenne, XV-wieczne kamienne epitafia.
Przy zachodniej ścianie korpusu mieści się empora chóru muzycznego, wsparta na sklepionej krzyżowo arkadzie. Podobno pierwsze organy były zainstalowane na tej emporze już w 1524 roku, kolejne ok. 1620 roku, które przetrwały niemal do końca XVIII wieku.
W 1795 roku aptekarz Johann Kaspar Sternberger ufundował nowe organy, które wykonał organmistrz Johann Methner z Nowego Miasteczka. Organy te umieszczono w późnobarokowej szafie. Aby zainstalować ten instrument na emporze, przebudowano chór. Na prospekcie organowym, nad pulpitem na nuty umieszczono podobiznę darczyńcy (do dziś przetrwał jedynie napis informujący o dacie powstania i fundatorze instrumentu).
W 1912 roku rozebrano te organy, a emporę znów rozbudowano. Nowy 37-głosowy instrument zbudowała firma Gustav Heinze z Żar i umieściła go w prospekcie organów z 1795 roku. Na początku XXI wieku organy te poddano gruntownej restauracji, którą przeprowadziła firma Ars Organum organmistrza Adama Olejnika. Odrestaurowano również późnobarokowy prospekt, który dziś prezentuje się pięknie. Obecnie ten ponad 100-letni instrument w pięknej, ponad 220-letniej, barokowej szafie wydaje piękne dźwięki.

Od 1999 roku w Lubsku co roku rozbrzmiewa muzyka organowa podczas Festiwalu Muzyki Kameralnej i Organowej. W tym roku, w sierpniu rozpocznie się już XX Międzynarodowy Festiwal Muzyki Kameralnej i Organowej.

Warto tu przybyć, aby posłuchać muzyki, a także podziwiać świątynię, w której można dostrzec styl późnoromański, gotycki, renesansowy, a w wyposażeniu – renesansowy i barokowy. Doskonale widać tu kilkusetletnie trwanie tej budowli.