Gościkowo-Paradyż - opactwo cystersów

Opis

Klasztor cystersów w Paradyżu ufundował w 1230 roku wojewoda poznański Mikołaj Bronisz, za zgodą biskupa poznańskiego Pawła i księcia Władysława Odonica. Bronisz przekazał cystersom swój majątek, w tym wieś Gościkowo. W latach 1234 - 1287 wzniesiono tu kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Marcina. Miejsce to zaczęto określać łacińskim zwrotem Paradisus Matris Dei (Raj Matki Boskiej), od którego utworzono nazwę polską Paradyż.

Celem działalności cystersów było szerzenie nowoczesnej gospodarki rolnej oraz sprowadzanie osadników. Klasztor paradyski był również ważnym ośrodkiem intelektualnym.
Po II rozbiorze Polski Paradyż znalazł się w zaborze pruskim, co spowodowało powolny upadek klasztoru, którego rezultatem była kasata klasztoru w 1834 roku.

Założenie klasztorne składa się dziś z kościoła, klasztoru oraz ogrodu.
Kościół jest trójnawową, czteroprzęsłową bazyliką. W I połowie XIV wieku uległa zniszczeniu wschodnia część świątyni wraz z transeptem, który w 1397 roku, podczas odbudowy, zastąpiono obejściem z kaplicami. Zmieniono w ten sposób pierwotny kształt budowli na planie krzyża łacińskiego na układ prostokątny.
W 1633 roku wybuchł pożar, podczas którego ucierpiał zarówno kościół jak i klasztor. Budowle zostały odbudowane w ciągu 4 lat.
W XVIII wieku nastąpiła kolejna przebudowa kościoła w stylu późnego baroku. Kościół otrzymał wówczas dwuwieżową, barokową fasadę. Przeprowadzono również renowację wnętrza w stylu barokowym, pozostawiając jedynie gotyckie sklepienia krzyżowo-żebrowe.

Ostatnia przebudowa kościoła w 1788 roku nadała klasycystyczny wystrój centralnej części fasady.
Do kościoła od wschodu i południa przylega dwukondygnacyjny budynek klasztorny z dwoma wirydarzami: starym, gotyckim, zwanym małym oraz nowym, pochodzącym z późniejszej rozbudowy, z barokowymi detalami. W XVIII wieku naroża budynku klasztornego wzbogacono o trzy wieże, nakryte dzwonowatymi hełmami.
Obecnie w kościele dominuje wyposażenie barokowe. Ołtarz główny, bogato zdobiony, z obrazem przedstawiającym Wniebowzięcie NMP, pochodzi z 1736 roku. W ołtarzu znajduje się relikwiarz z relikwiami męczenników: Amancjusza, Cedoniusza, Damazego, Donata i Sewelianusa. Cennym zabytkiem jest obraz z 1700 roku, przedstawiający fundację klasztoru oraz scenę bitwy pod Legnicą w 1241 roku, na której prawdopodobnie zginął Mikołaj Bronisz.
Barokowy prospekt organowy wykonał Joachim Gottlon Peter. Warto zwrócić uwagę na klasycystyczne stalle w prezbiterium, ozdobione wizerunkami dostojników kościelnych. Obraz Madonny z Dzieciątkiem skopiował w 1650 roku nieznany artysta włoski według bizantyjskiej ikony.

W centralnej części nawy znajduje się zejście do podziemi, gdzie są pochowani zakonnicy, zmarli po 1700 roku. Panujący tu mikroklimat spowodował zmumifikowanie zwłok.
W zabudowaniach klasztornych znajduje się dziś Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej oraz filia Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu.Od 1999 roku w zabytkowych pomieszczeniach klasztoru, przylegających do kościoła, znajduje się Muzeum Paradyskie. Można w nim obejrzeć spuściznę cystersów: cenne starodruki z XVII i XVIII wieku, liczne księgi liturgiczne, relikwiarze, naczynia i stroje liturgiczne, zabytkowe monstrancje oraz bogatą kolekcję obrazów.
Dla zwiedzających udostępnione są: kościół seminaryjny, muzeum i ogrody. Zwiedzanie odbywa się wyłącznie pod opieką przewodnika paradyskiego, którym jest któryś z alumnów miejscowego Seminarium.

W II połowie sierpnia w murach klasztoru odbywa się Festiwal Muzyki Barokowej "Muzyka w Raju".