Darłowo – kaplica św. Gertrudy

Darłowo      0 Opinie

Opis

Nie zachowały się do naszych czasów żadne dokumenty, mówiące o fundatorze kaplicy św. Gertrudy, ani o dokładnym czasie jej budowy. Znawcy tematu sugerują wzniesienie świątyni między drugą ćwiercią XIV, a połową XV wieku. Fundatorem kaplicy była prawdopodobnie Rada Miejska Darłowa.
Usytuowanie kaplicy poza murami średniowiecznego miasta sugeruje, że pierwotnie mogła to być część założenia szpitalnego dla pielgrzymów, ubogich lub zakaźnie chorych, albo też mogła to być kaplica cmentarna. Od czasu wielkiej zarazy w latach 1348 – 1350, na Pomorzu i Śląsku zaczęto już zakładać cmentarze poza murami miejskimi, budując na nich kaplice, bardzo często pw. św. Gertrudy.

Najstarsza wzmianka o istnieniu świątyni pochodzi z 1497 roku, kiedy to podczas potężnego sztormu, zwanego Niedźwiedziem Morskim, fale wyrzuciły na wzgórze kościelne jeden z trzech statków, zacumowanych w pobliskim porcie w obecnym Darłówku. Po tym wydarzeniu zorganizowano procesję pokutną, która z krzyżem obeszła całe miasto.
Kaplicę św. Gertrudy wzniesiono w stylu gotyckim, na fundamencie z nieregularnego kamienia. Świątynia wymurowana została z cegły i oszkarpowana uskokowymi przyporami. Zbudowana została jako budowla centralna na planie sześcioboku, wsparta na sześciu ośmiokątnych filarach i otoczona z zewnątrz dwunastobocznym, niższym obejściem o bokach na przemian dłuższych i krótszych.
Pierwotnie część centralna oświetlona była światłem naturalnym przez sześć niewielkich okien, ponad dachem obejścia. Jeszcze w 1618 roku, na panoramie Darłowa z mapy Lubinusa, widać górną część kaplicy św. Gertrudy, gdzie środkowy sześciobok przykryty jest kopułą i sygnaturką z iglicą. W tym okresie obejście jeszcze posiadało odrębny dach pulpitowy.
Początkowo kaplica św. Gertrudy była budowlą dwupoziomową. W górnej kondygnacji mieściło się sanktuarium, gdzie odbywały się uroczystości pogrzebowe i odprawiane były Msze Święte za zmarłych. W dolnej części mieściło się ossarium, gdzie umieszczane były kości wydobyte przy kopaniu nowych grobów. Do każdej kondygnacji prowadziło z zewnątrz osobne wejście.
W 1539 roku wprowadzono na Pomorzu reformację jako religię państwową.
W 1620 roku pożar strawił dachy świątyni. Wówczas kaplicę przykryto wspólnym dachem namiotowym, który przetrwał do dziś.
Do kaplicy prowadziły dwa portale – od północnego wschodu i od zachodu. W drugiej połowie XIX wieku wykuto od strony południowej trzecie wejście do świątyni.
W 1912 roku przeprowadzono gruntowny remont kościoła według projektu prof. Sackura. Wówczas to zasypano część podziemną budowli i zamurowano wejście do niej. Obniżono również poziom posadzki świątyni oraz przebito dwa owalne okienka, jedno od strony północnej, drugie od strony południowo-zachodniej, gdzie było zejście do ossarium.

Podczas I wojny światowej, w latach 1914 – 1915, w kaplicy św. Gertrudy odprawiano Msze Święte dla katolików.
Po II wojnie światowej, w 1945 roku odprawiane tu były pierwsze Msze Święte dla osadników ze wschodu.
W 1945 roku pobliski kościół Matki Bożej Częstochowskiej stał się parafią diecezji rzymskokatolickiej. Od tej pory kaplica św. Gertrudy straciła na znaczeniu i zaczęła podupadać.
W latach 1960 – 1961 przeprowadzono remont świątyni i od tej pory funkcjonowała ona znów jako kaplica cmentarna, usytuowana na czynnym cmentarzu grzebalnym.

27 lipca 1990 roku erygowano parafię św. Gertrudy. Rozpoczęto wówczas gruntowny remont kościoła, podczas którego odkryto polichromię figuralną, przedstawiającą Madonnę na tronie, klęczącą postać oraz wici roślinne.
12 sierpnia 1990 roku odprawiona została pierwsza Msza Święta w parafii św. Gertrudy – z powodu remontu przed kościołem, a 20 października 1990 roku – pierwsza Msza Święta w kościele św. Gertrudy.
14 września 1992 roku procesja pokutno-dziękczynna z krzyżem przeszła wokół miasta, na pamiątkę procesji z 1497 roku.
Kościół został konsekrowany 10 sierpnia 1997 roku przez biskupa Marka Gołębiewskiego, w pięćsetną rocznicę pamiętnego sztormu.

Dziś niskie ściany zewnętrzne gotyckiej świątyni kryją się pod wysokim, dwunastobocznym dachem namiotowym, krytym dębowym gontem. W centralnej części dachu dominuje sześcioboczna wieżyczka z wysokim, wysmukłym dachem w kształcie ostrosłupa. Wieżyczkę tę wieńczy wsparta na kuli iglica, na której – poniżej krzyża zamontowano chorągiewkę wiatrowskazu w kształcie koguta.
Pierwotnie wnętrze kościoła oświetlały naturalnym światłem okna, znajdujące się w centralnym sześcioboku. Obecnie okna te są zamurowane i zakryte jednolitym dachem. Również w dwunastobocznym obejściu znajdowały się okna, które zostały zmienione i powiększone w 1912 roku, a także dodane zostały dwa małe, owalne okna.
Ściany świątyni, zbudowane na ceglanym cokole, w narożach opięte są uskokowymi szkarpami.
Do kościoła prowadzą trzy ostrołukowe portale, z których w pierwotnej formie zachował się portal północno-wschodni z potrójnym profilowaniem.

W przeciwieństwie do skromnych elewacji, wnętrze zaskakuje bogactwem form architektonicznych.
Wnętrze centralnej, sześciobocznej części nakrywa sklepienie gwiaździste w postaci sześcioramiennej gwiazdy z wysmukłymi ramionami, wspartymi na ośmiobocznych filarach. Część centralna otwiera się do obejścia ostrołukowymi arkadami, ponad którymi znajdują się ściany tarczowe. Sklepienie gwiaździste nad centralnym sześciobokiem pokrywa polichromia w postaci wici roślinnej, natomiast ściany tarczowe zdobi polichromia figuralna, przedstawiająca postaci dwunastu Apostołów. Malowidła ścienne pochodzą z XVII wieku.
Przęsła obejścia, przylegające do dłuższych ścian dwunastoboku, przykryte są sklepieniami gwiaździstymi na bazie sklepień krzyżowych, natomiast przęsła przylegające do ścian krótszych posiadają sklepienia sześciopolowe.
Po wschodniej stronie kościoła znajduje się prezbiterium, wydzielone z trzech przęseł obejścia (większego i dwóch mniejszych przęseł). Prezbiterium ma podniesioną posadzkę o dwa stopnie. Ścianę tęczową zdobi polichromia przedstawiająca postaci św. Piotra i św. Jakuba Starszego. Za ołtarzem w 1961 roku odsłonięto polichromię iluzoryczną z przełomu XIX i XX wieku, ukazującą kolumny, pilastry z fakturą imitującą marmur oraz girlandy w górnej części malowidła.
Nad zachodnim wejściem do kościoła, na balkonie chóru muzycznego znajdują się organy z 1860 roku, ufundowane przez radcę Edwarda Heptenmachera, z neobarokowym prospektem organowym.
W świątyni św. Gertrudy zachowały się również drewniane empory z XVII i XVIII wieku, z dekoracją malarską. Po obu stronach organów znajdują się po dwie balustrady empor, dekorowane atrybutami czterech ewangelistów: Mateusza, Marka, Łukasza i Jana (anioł, lew, wół i orzeł), a także malowidłami cechu szewców– fundatorów empor. Pod spodem empory dekorowane są przepięknymi motywami roślinnymi.
Pod emporami zachowały się ławy kościelne z XVIII wieku z malowanymi przedpiersiami, ukazującymi herby miast, herby najbogatszych cechów kupców i browarników oraz postaci św. Piotra, św. Pawła, a także Marcina Lutra i Filipa Melanchtona.
Pod chórem muzycznym, po obu stronach wejścia zachodniego, umieszczone są konfesjonały w rzadko spotykanej formie dwudrzwiowej szafy, z cytatami z Biblii na drzwiach.
Obok kościoła św. Gertrudy w 1980 roku stanęła figura Matki Bożej trzymającej na kolanach martwe ciało Chrystusa. Pieta ufundowana została przez rodzinę Hasiuków, a rzeźbę wykonał Mieczysław Hasiuk.