Chwarszczany - kaplica templariuszy

Opis

Ten świecki, a jednocześnie sakralny zakon stał się w średniowieczu największym posiadaczem ziemskim, co było źródłem ich bogactwa, ale jednocześnie upadku. Znakiem zakonu był czerwony, równoramienny krzyż.

W Polsce templariusze pojawili się na początku XIII wieku na pograniczu pomorsko - wielkopolsko - brandenburskim. Spowodowane to było popularyzacją ruchu krucjatowego, a jednocześnie potrzebą ochrony pogranicza. Szczodrymi darczyńcami okazali się: książę śląski Henryk Brodaty, książę wielkopolski Władysław Odonic, książę pomorski Barnim I, którzy nadawali ziemie zakonowi. W efekcie wzmożonej akcji fundacyjnej, zakon templariuszy stał się jednym z największych posiadaczy ziemskich w tym regionie. Powstało tu kilka kamandorii zakonnych, ale największą placówką pozostawały Chwarszczany.

Komandoria templariuszy w Chwarszczanach położona była na wzniesieniu, od zachodu przylegała do rzeki Myśli, a z pozostałych stron otaczały ją moczary. Zbudowana była prawdopodobnie na planie czworoboku. Dwie najbardziej okazałe budowle: kaplica i wielka sala były z reguły umieszczane naprzeciw siebie, po północnej i południowej stronie dziedzińca.
W połowie XIII wieku po północno-zachodniej stronie założenia wybudowano romańską, granitową kaplicę. Była to niewielka budowla na planie prostokąta z ostrołukowym portalem po stronie zachodniej.

W latach osiemdziesiątych XIII wieku kaplicę rozebrano, a na jej miejscu wzniesiono kolejną, która zachowała się do dziś.
Kaplicę w Chwarszczanach ufundowali prawdopodobnie margrabiowie brandenburscy.

Ze starej świątyni pozostawiono zachodnią część z portalem, natomiast granit rozbiórkowy wykorzystano do podbudowy pod ceglaną kaplicę gotycką. Nowa kaplica powstała na planie prostokąta z pięciobocznym zamknięciem prezbiterium od wschodu.Wnętrze kaplicy przykryto sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Wokół świątyni są masywne, gotyckie przypory, a w narożach fasady stoją dwie wieże zwieńczone kopułowo. W ostrołukowym portalu znajduje się trzypolowe okno. Fasadę wieńczy ceglany szczyt z ostrołukowym okienkiem na sygnaturkę. W południowo-zachodniej wieży umieszczone są schody prowadzące na poddasze.
Wnętrze pozbawione jest wystroju architektonicznego. Jedynym elementem są dwie wnęki ścienne. W jednej z nich prawdopodobnie przechowywano Najświętszy Sakrament. Poza tym w kaplicy jest XIX wieczna empora muzyczna. Ściany świątyni pokryte były malowidłami ściennymi.

2 maja 1312 roku papież Klemens V rozwiązał zakon templariuszy, a ich dobra miały być przejęte przez inny zakon rycerski - joannitów. Po sporach joannitów z margrabiami brandenburskimi, Chwarszczany przejęli joannici i w 1318 roku założyli tu swą komandorię. Być może część templariuszy przeszło do zakonu joannitów. W I połowie XV wieku krzyżacy podjęli starania o przejęcie komandorii chwarszczańskiej, ale w 1434 roku zapadł wyrok władz świeckich i kościelnych, korzystny dla joannitów.
W latach 1535 - 1540 zakon joannitów w Chwarszczanach został zlikwidowany. Komandorię przeniesiono do Świdwina, a z posiadłości joannitów w 1545 roku utworzono domenę państwową.
Kaplicę zamieniono na zbór protestancki, służący miejscowym wiernym.

W 1758 roku wojska rosyjskie zniszczyły zabudowania i uszkodziły kaplicę. W 1760 roku świątynię odbudowano i zgodnie z XVIII wieczną modą panującą w sztuce protestanckiej, zamalowano polichromie zdobiące ściany kaplicy. Folwark również odbudowano, a zabudowa folwarczna zaczęła się poszerzać. Po przeprowadzeniu reformy rolnej w XIX wieku zaczęła się akcja osiedlania. Na gruntach wydzielonych z domeny powstawały zabudowania wiejskie i gospodarstwa chłopskie. Pod koniec XIX wieku folwark w Chwarszczanach został rozbudowany wokół kaplicy.
W latach 1870 i 1896 kościół poddano restauracji, podczas której wydobyto spod pobiały malowidła ścienne.

Po II wojnie światowej w Chwarszczanach utworzono PGR, później nieruchomości wraz z ziemią przejęła Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa. Obecnie w pomieszczeniach popegeerowskich funkcjonują różne firmy.

Świątynia po 1945 roku została przejęta przez kościół katolicki, który 20 listopada 1948 roku dokonał poświęcenia kaplicy. Od tej pory jest to świątynia filialna parafii w Sarbinowie.
Po 1949 roku podczas odnawiania kościoła, ponownie zamalowano polichromie ścienne. W 1996 roku podjęto prace przy odsłanianiu i konserwacji malowideł. Obecnie w kościele trwają prace konserwatorskie.