Twierdza Kołobrzeg

Opis

W Kołobrzegu już w VIII wieku funkcjonował gród obronny, w którym w 1000 roku Bolesław Chrobry założył biskupstwo. Miasto słynęło z występujących tu źródeł solankowych, z których pozyskiwano sól. Było tu centrum warzelnictwa, handlu i rybołówstwa.

Po wojnie trzydziestoletniej, w 1627 roku Pomorze Zachodnie znalazło się we władaniu Cesarstwa Niemieckiego. Zaczęto wówczas modernizować zniszczone wojną obwarowania.
Kiedy w 1630 roku Kołobrzeg zdobyły wojska szwedzkie, kontynuowano prace fortyfikacyjne.
W 1653 roku Szwedzi opuścili Kołobrzeg, a miasto stało się stolicą brandenburskiej prowincji pomorskiej. Książę-elektor Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern postanowił zachować militarny charakter Kołobrzegu i odbudować go jako miasto-twierdzę, które miało bronić jedynego portu morskiego Brandenburgii. W II połowie XVII wieku wokół miasta wzniesiono wiele obiektów fortyfikacyjnych. Zbudowano wówczas bramy wjazdowe oraz rozebrano średniowieczne mury miejskie. Wykorzystując Parsętę oraz podmokłe tereny wokół miasta, stworzono system stawideł, umożliwiający w sytuacji zagrożenia zalanie okolicznych łąk i pól. Przy ujściu Parsęty zbudowano port wojenny oraz stocznię.

Podczas wojny siedmioletniej twierdza była szturmowana przez wojska rosyjskie dwukrotnie - w 1758 i 1760 roku, ale dopiero trzeci atak i pięciomiesięczne oblężenie oraz blokada miasta, zmusiły armię pruską do kapitulacji. Kiedy w 1762 roku Rosjanie opuścili Pomorze, natychmiast przystąpiono do odbudowy i rozbudowy kołobrzeskich fortyfikacji.
W latach 1770 - 1774, na rozkaz króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego, wzniesiono Fort Ujście i Fort Morast, a także zmodernizowano istniejące bastiony.

W 1806 roku, po zwycięstwie Napoleona nad wojskami pruskimi pod Jeną, do Kołobrzegu przybył oddział kawalerii francuskiej, aby objąć komendę nad twierdzą. Pruski dowódca odmówił przekazania Kołobrzegu, co spowodowało oblężenie miasta przez wojska francuskie w 1807 roku. Kołobrzeg po ciężkich walkach został obroniony, a przed kapitulacją twierdzę uchroniło podpisanie pokoju w Tylży.
W 1811 roku rozpoczęto odbudowę zniszczonych obiektów obronnych. Po zakończeniu wojen napoleońskich, w 1820 roku twierdza kołobrzeska została ustanowiona twierdzą I kategorii, co zaowocowało kolejną rozbudową i gruntowną modernizacją. W latach 1832 - 1836 u ujścia Parsęty wzniesiono fort zwany Szańcem Heydego oraz sąsiadujący z nim Szaniec Kleista. Nad Kanałem Drzewnym zbudowano Redutę Solną. Zmodernizowano i umocniono Fort Wilczy z 1807 roku, obok którego wzniesiono nad morskim brzegiem Szaniec Waldenfelsa. Były to ostatnie poważniejsze prace budowlane na terenie twierdzy.
W 1871 roku w kołobrzeskiej warowni zorganizowano obóz jeniecki dla francuskich jeńców wojennych, wziętych do niewoli w wojnie francusko-pruskiej. Do dziś przy kołobrzeskich bulwarach nad Parsętą pozostał niewielki XIX-wieczny francuski cmentarz wojskowy.

Na początku XIX wieku zainteresowano się mikroklimatem panującym w Kołobrzegu oraz jego źródłami solankowymi. Zaczęły powstawać tu kąpieliska i zakłady lecznicze. Mieszczanie zaczęli budować na przedpolach umocnień, poza obwałowaniami miejskimi. W związku z rozwojem uzdrowiska postanowiono zlikwidować militarny status miasta. W 1872 roku cesarz Wilhelm I Hohenzollern wydał rozkaz o likwidacji twierdzy lądowej, a w 1887 roku o zniesieniu również twierdzy morskiej w Kołobrzegu. Zaczęto zasypywać rowy forteczne, niwelowano wały ziemne, a miasto bardzo szybko się rozrastało.
Na początku XX wieku było już renomowanym kurortem. Garnizon wojskowy jednak w Kołobrzegu pozostał, a miasto nadal było strategicznym punktem na mapie.
W czasie I i II wojny światowej miasto pełniło rolę lazaretu wojskowego i ośrodka wypoczynkowego dla żołnierzy niemieckich i ich rodzin.

W 1944 roku, w obawie przed atakiem Armii Czerwonej, z rozkazu Hitlera Kołobrzeg znów ogłoszono twierdzą. Ewakuowano wówczas szpitale i sanatoria. Na ulicach wzniesiono barykady, a wiele budynków zamieniono w bastiony. Pierwsze oddziały radzieckie dotarły do Kołobrzegu 4 marca 1945 roku. Po nieudanej próbie zdobycia miasta i poniesieniu sporych strat, dowództwo Armii Czerwonej wysłało do boju I Armię Wojska Polskiego. Po wielodniowych, zaciętych i krwawych walkach ulicznych Polacy zdobyli Kołobrzeg 18 marca 1945 roku. Na ruinach Fortu Ujście odbyła się uroczysta ceremonia, a po niej, na portowym falochronie symboliczne "Zaślubiny Polski z morzem". Kołobrzeg jednak pozostał w rękach radzieckich, ponieważ właśnie stąd w maju 1945 roku, Armia Czerwona zaatakowała Bornholm, który wojska sowieckie okupowały do kwietnia 1946 roku.

Kołobrzeg powrócił do Polski dopiero 1 czerwca 1945 roku. Część obiektów dawnej twierdzy znalazła się w administracji wojskowej, pozostałe przejęła władza cywilna.
Pomimo ogromnych zniszczeń w 1945 roku, do dziś przetrwało kilka obiektów dawnej Twierdzy Kołobrzeg.

1. Fort Ujście wzniesiony w latach 1770 -1774 na prawym brzegu Parsęty, u jej ujścia do Bałtyku, gdzie wcześniej znajdował się szaniec ziemny. W XIX wieku na forcie zbudowano latarnię morską. W 1945 roku fort został poważnie uszkodzony, a latarnia zburzona. Po wojnie żołnierze radzieccy odbudowali fort i zbudowali nową, ceglaną latarnię morską, która w czasach PRL pełniła również rolę pomnika bohaterstwa armii radzieckiej. Trzonem fortu jest ceglana rotunda, gdzie w piwnicy mieściły się magazyny, na parterze były pomieszczenia dla piechoty, a piętro zajmowały stanowiska artylerii. Od zewnątrz bastion otoczony jest ceglanym murem. Fort Ujście jest udostępniony do zwiedzania. W piwnicach rotundy urządzono kawiarnię, a na latarni morskiej jest punkt widokowy.

2. Reduta Morast powstała w latach 1770 - 1774 na północnym cyplu Wyspy Solnej. Obiekt ma kształt pięcioboku, składa się z wału ziemnego, ceglanego muru i czterech budynków. Przez wiele lat obiekt był w posiadaniu klubu żeglarskiego. Obecnie wokół szańca znajduje się port jachtowy, a w zabudowaniach fortecznych mieści się restauracja i niewielki amfiteatr.

3. Fort Wilczy z 1807 roku przebudowano w 1925 roku na amfiteatr, a na przedpolu szańca zbudowano hipodrom. Po II wojnie światowej początkowo był w administracji wojskowej, a później ponownie przekształcono go w amfiteatr, gdzie odbywały się Festiwale Piosenki Żołnierskiej, a dziś różne koncerty i imprezy masowe.

4. Reduta Solna powstała w latach 1832 - 1836 na miejscu niewielkiego szańca. Reduta składa się z wału ziemnego, fosy i dwóch budynków. Pierwszy ma kształt dwóch połączonych rotund, a drugi ukryty jest w wale ziemnym. Reduta Solna obecnie służy harcerzom jako baza żeglarska i pole biwakowe.

5. Szaniec Kleista wzniesiono w latach 1832 - 1836. Do lat 70. XX wieku Był użytkowany przez wojsko. Obecnie planuje się adaptację szańca na cele skansenu wojskowego.

6. Pozostałością po XVIII-wiecznym Bastionie Geldern jest Brama Radzikowska, która stanowiła wjazd do twierdzy od zachodu. Jest to piętrowy budynek ze sklepionym przejazdem i częścią mieszkalną na piętrze.

Poza tymi obiektami zachował się fragment muru i kamiennej podmurówki XVII-wiecznego Bastionu Magdeburg, zarys umocnień ziemnych i fosa w Parku im. gen Henryka Dąbrowskiego, które są pozostałością Bastionu Pomorze, zadrzewiona wysepka na fosie miejskiej w parku, która jest pozostałością po rawelinie Luneta Lauenburg, czy nieliczne fragmenty w nurcie rzeki, które są pozostałością Batardeau, w skład którego wchodziły stawidła, galeria strzelecka i obronny Most z Orłami.