Kalisz - jeden rynek, trzy ratusze

Kalisz      0 Opinie

Opis

Przypuszcza się, że początkowo zebrania Rady Miejskiej odbywały się w obszernej sali na drugiej kondygnacji wieży kościoła św. Mikołaja.

Z czasem wzniesiono na rynku ratusz, a w historii Kalisza ratusze były aż trzy.

Budowę pierwszego ratusza na kaliskim rynku rozpoczęto prawdopodobnie ok. 1380 roku, o czym świadczy denarek królowej Jadwigi, znaleziony przy fundamentach ratusza w 1887 roku, podczas prac ziemnych, związanych z budową drugiego ratusza.
W 1919 roku, w wykopie pod obecny ratusz natrafiono na drewnianą konstrukcję, która mogła być pozostałością po pierwszym ratuszu. Znaczyłoby to, że ratusz z końca XIV wieku był początkowo budowlą drewnianą. A może były to pozostałości jeszcze wcześniejszego, drewnianego ratusza?


Budynek pierwszego kaliskiego ratusza z przełomu XIV i XV wieku był budynkiem dwukondygnacyjnym, zbudowanym na planie prostokąta w północno-wschodniej części rynku. W północnym narożniku ratusza zbudowano wieżę o wysokości 70 m. Wieża wzniesiona na planie kwadratu, w wyższych partiach – oktagonalna.
Ratusz kaliski wielokrotnie ulegał pożarom, co powodowało jego częste remonty. Po pożarze w 1537 roku odbudowę budynku powierzono muratorowi z Poznania – Janowi, który wraz z pomocnikiem Mateuszem prowadził prace remontowe do 1549 roku.
W 1542 roku zegarmistrz z Wrześni zamontował na wieży ratusza zegar z czterema tarczami, zamówiony we Wrocławiu.
Modernizację ratusza przeprowadził Albin Fontana w 1593 roku. Przebudowano wówczas korpus budynku, który zwieńczono renesansową attyką. W tym czasie również gotycka wieża ratuszowa przykryta została renesansowym hełmem.
Rynek w tym czasie zabudowany był trzema rzędami budynków i kramów, w których mieściły się ławy piekarskie i szewskie, jatki rzeźnicze, sukiennice, waga miejska i inne obiekty handlowo-usługowe, które wraz z ratuszem tworzyły blok śródrynkowy.
W 1693 roku kolejny pożar zniszczył gmach ratusza. Najbardziej ucierpiała wówczas wieża ratuszowa. W ciągu dwóch lat ratusz wyremontowano. Podczas remontu wzmocniono konstrukcję wieży, wymieniono zegar ratuszowy, a wieżę przykryto nowym, barokowym hełmem ze złoconą iglicą, na której umieszczono orła, a nad nim pięcioramienną gwiazdę. Na wieży zawieszono również dwa dzwony, a na dachu ratusza umieszczono niewielką wieżyczkę sygnaturki.
Władze miasta, po doświadczeniach z pożarami, zakupiły mosiężną sikawkę, która przechowywana była pod schodami wejściowymi na wysoki parter ratusza. Sikawką tą opiekowała się Brać Strzelecka Młodsza.
W pięknie wyremontowanym ratuszu na parterze mieściły się sklepy i piwiarnia, a przy wejściu znajdował się odwach z izbą oficerską i żołnierską. Na wysokim parterze znajdowała się sala rajców, sala sądowa, kancelaria miejska, archiwum, mieszkanie dla prokuratora, a obok niego więzienie dla mieszczan. W XVIII wieku przez pewien czas gmina ewangelicka dzierżawiła jedno pomieszczenie ratusza w celach religijnych.
W wieży ratuszowej było pomieszczenie trębacza ratuszowego. Trębacz zobowiązany był do rocznej służby na wieży, odgrywając godzinne sygnały od godz. 9.00 wieczorem co godzinę do 3.00 rano, a o 12.00 w południe hejnał na czterech rogach wieży. Obowiązkiem trębacza było również wypatrywanie z wieży zarzewia ognia i ostrzeganie mieszkańców o pożarach w mieście i w okolicy.
13 września 1792 roku wybuchł w Kaliszu potężny pożar, który strawił dużą część miasta oraz ratusz wraz z wieloma dokumentami miejskimi i i archiwum.
Zniszczenie ratusza było tak wielkie, że nigdy nie odbudowano pierwszego gmachu władz miejskich, a resztki jego wypalonych murów przeznaczono do rozbiórki. Pozostałości tego ratusza jeszcze przez wiele lat stały na rynku i przypominały o tragedii, która się tu wydarzyła. Pierwsze próby rozbiórki zaczęły się w 1804 roku, kolejne w 1808, resztę rozebrano w 1812 roku, pozostawiając w ziemi fundamenty ratuszowej wieży.
W miejscu rozebranego ratusza w 1815 roku wybudowano odwach, w którym mieściła się wartownia i areszt.
Władze Kalisza przez 98 lat nie posiadały swojej siedziby, a biura magistrackie mieściły się w różnych pomieszczeniach tymczasowych, wynajmowanych na kilka lat.

Pod koniec XIX wieku władze carskie podjęły decyzję o wybudowaniu nowego gmachu ratusza w miejscu pierwotnego. W 1888 roku rozpoczęto budowę ratusza według projektu Józefa Chrzanowskiego. Budowa gmachu trwała rok i kolejny rok wykańczano budynek.
Drugi ratusz był, jak poprzedni, budowlą dwukondygnacyjną, ale bezwieżową. Elewacja frontowa skierowana była na wschód, jak poprzedniego ratusza. Na tyłach ratusza wybudowano budynki mieszkalne, a resztę placu przeznaczono na targowisko.
Nowy ratusz był okazałym budynkiem w stylu secesji. Na dachu budynku były trzy jednokondygnacyjne, czworokątne nadbudówki, nakryte dekoracyjnymi kopułami ze sterczynami. Środkowa kopuła, bardziej okazała i ścięta na górze, posiadała taras widokowy.
Elewację frontową zdobił wydatny portyk z krytym tarasem na piętrze. Parter budynku posiadał okna zaokrąglone na górze, tak jak arkady portyku. Elewacja parteru była boniowana. Okna na piętrze prostokątne z bogato zdobionymi obramieniami. Elewację ratusza zdobiły kolumny, pilastry, balkoniki, a także sprowadzone z Niemiec figury alegoryczne.
Wnętrza ratusza mieściły biura urzędu, piękną Salę Rajców, archiwum, kasę, mieszkanie policmajstra, resursę i bibliotekę z czytelnią, a także wygodne mieszkanie dla prezydenta miasta. Na parterze gmachu znajdowały się również sklepy.
Władze miejskie wprowadziły się do nowego ratusza w 1890 roku.
Poza codzienną pracą, w budynku ratusza odbywały się różne uroczystości. Co roku w pięknych, reprezentacyjnych salach ratusza organizowano bale karnawałowe. W 1900 roku zorganizowano tu pierwszą wystawę archeologiczną, na której zaprezentowano wiele cennych eksponatów, świadczących o bogatej historii Ziemi Kaliskiej.
7 sierpnia 1914 roku, w pierwszych dniach wojny, ten nowy, piękny budynek, żołnierze pruscy oblali naftą i podpalili. Ratusz podzielił losy dużej części miasta, które zostało spalone i zburzone przez okupanta.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, postanowiono na kaliskim rynku zbudować kolejny ratusz.
Po rozpisaniu kilku konkursów na odbudowę Kalisza, nadesłano kilkanaście projektów, z których żaden nie doczekał się realizacji. W efekcie zaproszono do Kalisza warszawskiego architekta Stefana Szyllera i powierzono mu prace nad projektem ratusza. Przygotowany przez niego projekt był wielokrotnie poprawiany, a w efekcie odrzucony.
Dalsze prace projektowe prowadził Sylwester Pajzderski, który był wówczas architektem okręgowym. Po miesiącu projekt Pajzderskiego, który był uproszczoną i zmienioną wersją ostatniego projektu Szyllera, został zaakceptowany i skierowany do realizacji.

Kamień węgielny pod budowę trzeciego ratusza w Kaliszu został wmurowany 17 października 1920 roku. Uroczystość tę uświetniła wizyta ówczesnego premiera Wincentego Witosa.
Ratusz budowano z wielkimi trudnościami, począwszy od strajku robotników, braku funduszy, błędów projektowych i budowlanych, aż wreszcie okazało się, że budowa ratusza prowadzona była nielegalnie, bez zgody Ministerstwa Robót Publicznych. Po rozwiązaniu wszystkich problemów, budowę ratusza ukończono w 1924 roku, ale przez kolejne trzy lata trwały jeszcze prace wykończeniowe we wnętrzach, a także wykańczanie elewacji zewnętrznych.
W lipcu 1925 roku ratusz został oddany do użytku, chociaż ostatnie piętro i sala posiedzeń rady nie były jeszcze wykończone.

Okazały ratusz stanął we wschodniej części rynku, frontem zwrócony ku zachodowi. Ratusz wzniesiono w stylu klasycystycznym na planie kwadratu, z wysoką, 50-metrową wieżą. Budynek posiada cztery skrzydła, otaczające maleńki dziedziniec wewnętrzny, w centrum którego stoi XIX-wieczna figura Flory. Posąg ten przeniesiono na ratuszowy dziedziniec z kaliskiego parku miejskiego, dzięki czemu ocalono go przed utratą podczas hitlerowskiej okupacji.
Ratusz jest podpiwniczony, a wszystkie skrzydła budynku posiadają cztery kondygnacje nadziemne. Skrzydła wschodnie i frontowe – zachodnie są nieco wyższe, ozdobione trójkątnymi frontonami ponad gzymsem, oddzielającym trzecią i czwartą kondygnację. Korpusy wschodni i zachodni wystają poza lico skrzydeł bocznych, tworząc swoiste ryzality, od strony zachodniej dość wydatny. Fasadę zachodnią zdobi arkadowy portyk, a w trójkątnym frontonie umieszczono herb Kalisza.
Elewacje budynku na poziomie parteru są boniowane i oddzielone gzymsem od wyższych kondygnacji. Elewacje drugiej i trzeciej kondygnacji rozczłonkowane są parami pilastrów w wielkim porządku, zwieńczonych głowicami korynckimi. Ponad trzecią kondygnacją cały budynek obiega wydatny gzyms z geometrycznym fryzem.
Kwadratowa wieża góruje nad korpusem skrzydła zachodniego. Część murowana wieży zwieńczona jest gzymsem z fryzem geometrycznym, powyżej znajduje się taras widokowy i węższa część wieży pokryta blachą miedzianą. Nad tą częścią znajduje się dopiero hełm z latarnią, zwieńczony iglicą z chorągiewką wiatrowskazu. Chorągiewkę tę tworzy herb miasta. Na wieży zawieszony jest dzwon, a poniżej tarasu widokowego zainstalowano zegar z czterema podświetlanymi tarczami o średnicy ok. 3 m. Zegar ten działa nieprzerwanie od 1925 roku, uruchamiając co kwadrans dzwony. Mechanizm tego zegara skonstruował zegarmistrz kaliski Rafał Stilter. Mechanizm ten można obejrzeć wewnątrz wieży. Poza tym, we wnętrzu wieży znajduje się wystawa prezentująca dzieje miasta oraz makiety nieistniejących już budynków Kalisza.
We wnętrzach ratusza zachowały się sklepienia kolebkowe i krzyżowe, zdobione sztukaterią.
Pierwsze piętro ratusza posiada reprezentacyjne wnętrza. Tu jest gabinet Prezydenta Miasta oraz sala posiedzeń Rady Miejskiej. Na tym piętrze można poznać najważniejsze daty z historii Kalisza, sylwetki honorowych obywateli miasta, obejrzeć herb i flagę Kalisza. Można również zobaczyć, jak wyglądały dawne ratusze i pieczęcie herbowe miasta.
Dwukondygnacyjna Sala Rajców jest najbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem ratusza. Projekt aranżacji sali wykonał Władysław Zieliński. Sala ta zachowała do dziś swój pierwotny wystrój bez większych zmian i zachwyca sztukaterią i kunsztownie rzeźbionymi detalami drewnianymi. Sala posiedzeń Rady Miejskiej przykryta jest drewnianym stropem kasetonowym.
W kaliskim ratuszu mieści się Urząd Miasta Kalisza, w piwnicy - restauracja, a na wieży – punkt widokowy. Codziennie z tego tarasu, o godzinie 12.00 w południe rozlega się hejnał Kalisza.

Wieża kaliskiego ratusza udostępniona jest do zwiedzania od maja do października. Zwiedzanie odbywa się z przewodnikiem PTTK. Turyści indywidualni oprowadzani są o pełnych godzinach: w poniedziałki w godz. 10.00 – 15.00, od wtorku do piątku w godz. 10.00 – 14.00, w soboty, niedziele i święta – po wcześniejszym zgłoszeniu w recepcji ratusza lub w Oddziale PTTK w Kaliszu, tel. 62 598 24 33.
Z tarasu widokowego na wieży ratuszowej można podziwiać rozległe panoramy miasta i okolic.