Pińczów - stara synagoga

Opis

Synagoga była miejscem spotkań, w celu odprawiania obrzędów religijnych, jak modlitwy, studiowanie Tory i Talmudu. Mieściła również salę zebrań, kancelarię gminną, archiwum, pomieszczenie sądu rabinackiego, skarbiec oraz pełniła różne potrzebne funkcje.

Synagoga pińczowska zbudowana została w latach 1594 - 1609, za zezwoleniem marszałka wielkiego koronnego Zygmunta Gonzagi Myszkowskiego. Projektantem bóżnicy był prawdopodobnie architekt Santi Gucci. Synagoga pińczowska jest typowym przykładem budynków sakralnych późnego renesansu.
Jest to prostopadłościenna bryła z zagłębionym dachem, ukrytym za prostą attyką, pozbawioną wszelkich ozdób. Woda z dachu odprowadzana jest rzygaczami, przez otwory w ścianie attykowej. Gruby mur wspierany jest w narożach przez masywne przypory. Do korpusu budynku przylega przedsionek nakryty dachem dwuspadowym.

W synagodze znajduje się kilka pomieszczeń. Sień była salą służącą zarządowi gminy do obrad i zebrań. Sala ta ma piękne sklepienie kolebkowe. Przyozdobiona jest XVIII wieczną polichromią o ornamentyce roślinnej i zwierzęcej, uzupełnioną o wymalowane teksty modlitw. Z sieni renesansowy portal prowadzi do salki kahalnej, gdzie odbywały się sądy rabinackie. W zachodniej ścianie sieni widać kamienny portal, dziś zamurowany, który prawdopodobnie prowadził na zewnętrzne schody wiodące do babińca, umieszczonego na emporze nad sienią i salą kahalną. Trzy nieduże okna pozwalały Żydówkom na wgląd do sali głównej, gdzie wstęp mieli jedynie mężczyźni. Na ścianach babińca do dziś zachowała się część malowanych ornamentów i inskrypcji, a także wymalowane cyfry, które były numerami wykupionych miejsc siedzących. Pomieszczenie babińca przykryte jest sklepieniem krzyżowym. W sieni, na ścianie południowej znajduje się okazały portal prowadzący do głównej sali modlitewnej.

Jest to obszerna sala o sklepieniu kolebkowym z lunetami. Sala jest obniżona i z sieni prowadzą do niej schody w dół. Na sklepieniach zachowały się fragmenty XVIII wiecznej polichromii, przedstawiające motywy zwierzęce i roślinne. Na ścianach natomiast, poza polichromią, znajdują się pozostałości inskrypcji hebrajskich.
W sali głównej, na wschodniej ścianie, znajduje się XVII wieczna, późnorenesansowa, rzeźbiona z piaskowca, szafa ołtarzowa (Aron-ha-kodesz), gdzie przechowywano zwoje Tory. Obramowanie Aron-ha-kodesz posiada po bokach jońskie pilastry z trójkątnym zwieńczeniem z koroną na Torę.

Niegdyś w centralnym miejscu głównej sali stała bima. Było to podwyższone miejsce zbudowane w formie ośmiokątnej altany z balustradą i baldachimem. Wewnątrz znajdował się stół do czytania Tory. Stąd również kantor prowadził modły. Bimy nie odbudowano, wyróżniono jedynie ślad na posadzce w miejscu, gdzie stała do czasów wojny.
Po obu stronach Aron-ha-kodesz znajdują się duże okna, w których umieszczono, przywiezione z Heidelbergu, witraże autorstwa Jacka Nowaka. Przedstawiają one setki twarzy.
Stara synagoga funkcjonowała do II wojny światowej, służąc mieszkańcom Pińczowa. W czasie wojny hitlerowcy zdewastowali wnętrze synagogi i ograbili z cennych zabytków, m.in. przepadło wówczas bezpowrotnie około 100 zwojów Tory, gromadzonych przez wieki. Hitlerowcy zamienili bóżnicę na garaże i magazyny. W 1944 roku synagoga została zbombardowana. W 1947 roku zrekonstruowano dach i umieszczono w budynku magazyn nawozów sztucznych i materiałów budowlanych.

W latach 70. XX wieku podjęto decyzję o ulokowaniu w budynku synagogi Muzeum Ponidzia. Od tamtej pory trwały prace remontowe i konserwatorskie.
W dniach 16 - 18 czerwca 2006 roku w synagodze odbyło się pierwsze po wojnie nabożeństwo szabatowe, zorganizowane przez Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego oraz Burmistrza Miasta Pińczowa.

Obecnie synagogą opiekuje się Muzeum Regionalne w Pińczowie. Jest tam stała wystawa judaików. Jednym z ciekawszych eksponatów są XIX wieczne zwoje Tory, klejone z pasów.
Budynek synagogi otacza mur, na powierzchni którego umieszczono fragmenty zabytkowych nagrobków ze zniszczonych cmentarzy żydowskich miasta. Jest to swego rodzaju pomnik upamiętniający dawnych, tragicznie odeszłych mieszkańców Pińczowa.