Pińczów - Sanktuarium Matki Bożej Mirowskiej

Opis

W połowie XVI wieku Pińczów, za sprawą Mikołaja Oleśnickiego, stał się ostoją reformacji. Wypędzono wówczas z miasta paulinów, a jedyny kościół zamieniono w świątynię kalwińską. W zabudowaniach klasztornych zorganizowano słynne na całą Europę reformackie gimnazjum pińczowskie. W mieście działała również drukarnia ariańska. W Pińczowie odbyły się 22 synody ruchu reformatorskiego.

Dopiero w 1586 roku, kiedy biskup krakowski – Piotr Myszkowski wykupił miasto, nastąpiła rekatolizacja Pińczowa. Do miasta powrócili paulini, a gimnazjum protestanckie zamieniono w szkołę prowadzoną przez parafię św. Jana Ewangelisty.

W 1587 roku Piotr Myszkowski ufundował kościół, z przeznaczeniem na kolegiatę. Miał on stanąć na przedmieściu Pińczowa – Mirowie. Biskup zmarł w 1591 roku, a budowę świątyni rozpoczęto długo po śmierci biskupa.
W 1592 roku założono nowe miasto Mirów, które w 1612 roku przyłączone zostało do Pińczowa.
Spadkobierca biskupa Myszkowskiego – jego bratanek Zygmunt w 1601 roku, za zgodą sejmu Rzeczypospolitej, utworzył ordynację pińczowską i został I ordynatem pińczowskim.
Zygmunt, zamierzając wypełnić wolę testatora, zamówił w Krakowie obraz Matki Bożej do przyszłej świątyni. W 1606 roku sprowadził z Rzymu konwent franciszkanów reformatów, zbudował dla nich drewnianą kaplicę i wynajął dla mnichów dom, w którym zamieszkali. Przekazał również zakonnikom obraz Matki Bożej, zwany odtąd obrazem Matki Bożej Mirowskiej. Franciszkanie szerzyli kult Matki Bożej.
W 1610 roku pińczowscy franciszkanie zostali zmuszeni do opuszczenia Mirowa. Wyjechali wówczas do Ołomuńca na Słowacji i do Gliwic, gdzie założyli nowicjat.

Przed 1615 rokiem, zgodnie z wolą biskupa Piotra Myszkowskiego, I ordynat Zygmunt Myszkowski rozpoczął budowę kościoła, a dokończył ją po 1619 roku III ordynat Ferdynand Myszkowski. Powstała piękna, bogato wyposażona świątynia z dwuwieżową fasadą, do której przeniesiono obraz MB Mirowskiej.
Po zbudowaniu kościoła, w latach 20. i 30. XVII wieku były próby ponownego osadzenia reformatów przy okazałej świątyni na Mirowie. Zakonnicy nie chcieli jednak przyjąć tej świątyni, ponieważ nie odpowiadała ona ich wymogom ubóstwa.
W nowym kościele Msze Święte odprawiali paulini z parafialnego kościoła św. Jana Ewangelisty. Po śmierci Ferdynanda Myszkowskiego w 1647 roku, kościół został opuszczony, a paulini chcieli przenieść cudowny obraz do swej świątyni. Sprzeciwili się temu Myszkowscy i zabrali obraz do kaplicy zamkowej. Paulini w swojej świątyni umieścili tylko wota i inne ozdoby cudownego obrazu.

W 1683 roku VI ordynat pińczowski – Stanisław Kazimierz Myszkowski sprowadził ponownie na Mirów konwent franciszkanów i ufundował dla nich klasztor. Reformaci przybyli do Pińczowa z klasztoru w Krakowie.
Cudowny wizerunek Matki Bożej Mirowskiej powrócił do kościoła i był umieszczony wówczas w ołtarzu głównym. W kościołach reformackich, w ołtarzach głównych umieszczano jedynie wizerunek Ukrzyżowanego Zbawiciela. Dlatego też, po otrzymaniu zgody swego dobrodzieja, przenieśli obraz Matki Bożej do ołtarza bocznego, usytuowanego przy tęczy, po lewej stronie kościoła.
Nie była to jedyna zmiana wprowadzona przez franciszkanów. Wierni swej regule reformaci zrównali wieże z wysokością dachów i usunęli niektóre dekoracje z fasady kościoła.

Na placu sąsiadującym z kościołem od południa, franciszkanie pobudowali piętrowy klasztor, w którym uruchomili warsztat tkacki i wyrabiali w nim sukno na habity oraz płótno na pościel i bieliznę. Produkowane tkaniny zakonnicy sprzedawali okolicznym klasztorom. Reformaci utrzymywali się z pracy własnych rąk oraz z działalności duszpasterskiej. Zawsze starali się służyć wsparciem duchowym i materialnym wszystkim ludziom potrzebującym pomocy.
Po upadku powstania styczniowego w 1863 roku, władze carskie zakazały naboru nowicjuszy, a klasztor reformacki w Pińczowie został klasztorem etatowym, pozostawionym do wymarcia. W klasztorze utworzono tzw. dom księży emerytów, przeznaczony dla duchownych skazanych na odosobnienie za niesubordynację wobec carskiej władzy. Ostatni franciszkanin z pińczowskiego klasztoru zmarł w 1910 roku i wówczas klasztor skasowano, a kościół przeszedł w administrację diecezjalną.
Już w 1908 roku budynki klasztorne wykorzystane zostały na miejski szpital św. Juliana, w którym posługę pielęgniarską pełniły siostry szarytki do 1943 roku, a później siostry sercanki.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, franciszkanie w 1928 roku powrócili do Pińczowa i służą mieszkańcom do dziś. W 1990 roku przy franciszkańskiej świątyni została erygowana parafia Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, wydzielona z parafii św. Jana Apostoła i Ewangelisty w Pińczowie.
W XIX wieku złotnik Arkusiński wykonał srebrne sukienki, którymi ozdobił cudowny obraz Matki Bożej Mirowskiej, a w 1992 roku, za zezwoleniem papieża Jana Pawła II, słynący łaskami obraz przyozdobiony został koronami.

Świątynia Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Pińczowie jest kościołem późnorenesansowym, orientowanym, jednonawowym, czteroprzęsłowym, z półkoliście zamkniętym dwuprzęsłowym prezbiterium. Budynek jest otynkowany i opięty wysokimi, uskokowymi szkarpami. Po bokach świątyni, na połączeniu nawy z prezbiterium znajdują się kwadratowe kaplice. Zachodnia fasada była niegdyś flankowana dwoma wieżami. Pozostałości tych wież zachowały się do wysokości dachów kościoła. Świątynię oświetlają dwa rzędy okien w barokowych obramieniach.
Kościół przykrywają dachy dwuspadowe kryte dachówką, a nad pozostałościami wież – dachy pulpitowe. Kwadratowe kaplice zwieńczone są krytymi blachą kopułami z kamiennymi latarniami. Na kalenicy korpusu nawowego wznosi się ośmioboczna wieżyczka sygnaturki, zwieńczona barokowym, blaszanym hełmem z latarnią.
Zachodnia, dwukondygnacyjna fasada rozczłonkowana jest lizenami. W centrum fasady znajduje się biforyjne okno ujęte ornamentowaną ramą, z trójkątnym naczółkiem, wypełnionym kartuszem z herbem fundatorów świątyni. W drugiej kondygnacji fasady, pomiędzy parami pilastrów, w arkadowej wnęce umieszczona jest figura Matki Bożej, a wyżej, w niszy ponad gzymsem stoi figura patrona zakonu – św. Franciszka z Asyżu. Fasadę wieńczy trójkątny fronton. Boczne części fasady to dawne wieże, które zostały ozdobione arkadowymi wnękami, ponad którymi umieszczone są półkoliście zamknięte okna.
Do zachodniej fasady w 1701 roku dobudowana została z ciosów piaskowcowych kwadratowa kruchta, przykryta dwuspadowym dachem. Półkolisty portal umieszczony jest w północnej ścianie kruchty, natomiast ściana zachodnia z witrażowym oknem, zwieńczona jest trójkątnym szczytem w wolutowych ramach.

Wnętrze świątyni przykryte jest renesansowym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Sklepienie zdobią geometryczne ornamenty stiukowe. Całą świątynię poniżej górnego rzędu okien obiega wydatny gzyms, wsparty na pilastrach, które są również podporą dla sklepienia.
Przed prezbiterium, po obu stronach świątyni otwierają się szerokie arkady, prowadzące do kaplic, sklepionych kopułami z latarniami.

W prezbiterium znajdują się trzy ołtarze: ołtarz wielki i dwa małe ołtarzyki.
W polu głównym ołtarza wielkiego znajduje się krucyfiks z ciałem Chrystusa, wyrzeźbiony przez brata Urbana Kitowickiego. W tle krzyża obraz z postaciami Matki Bożej i św. Jana, a w zwieńczeniu ołtarza obraz Piety z ok. 1700 roku. Po bokach ołtarza usytuowane są dwie bramki prowadzące do oratorium zakonnego. Na drzwiczkach bramek umieszczono malowidła: Natana karcącego Dawida oraz Faryzeusza i celnika.
Po obu stronach prezbiterium umieszczone są dwa barokowe ołtarzyki. W jednym jest obraz Matki Bożej Bolesnej, w drugim obraz Chrystusa dźwigającego krzyż.
Przy tęczy, po lewej stronie znajduje się ołtarz Matki Bożej Mirowskiej z cudownym obrazem z początku XVII wieku w polu głównym. Obraz ten jest kopią płótna przedstawiającego św. Marię Śnieżną z rzymskiej bazyliki Santa Maria Maggiore. W zwieńczeniu ołtarza umieszczono późnobarokowy obraz św. Józefa, a na zasłonie obraz przedstawiający Nawiedzenie św. Elżbiety. Obok ołtarza MB Mirowskiej znajduje się gablota, w której eksponowana jest srebrna sukienka, która do 1997 roku zdobiła cudowny obraz. W osobnych gablotkach znajdują się liczne wota, przekazane św. Marii Mirowskiej.
Przy tęczy, po prawej stronie umieszczony jest ołtarz św. Franciszka z obrazem Stygmatyzacja św. Franciszka i wizerunkiem św. Klary w zwieńczeniu, a na zasłonie obraz z Panem Jezusem.
Ołtarze boczne w nawie z dekoracją w stylu regencji pochodzą z połowy XVII wieku.
Po prawej stronie kościoła znajduje się ołtarz św. Anny z obrazem św. Anny Samotrzeć z ok. 1750 roku i wizerunkiem św. Józefa w zwieńczeniu, a także ołtarz św. Antoniego z obrazem św. Antoniego z Padwy z 1747 roku i w zwieńczeniu z obrazem św. Barbary z ok. 1700 roku.
Po lewej stronie świątyni usytuowany jest ołtarz św. Piotra z obrazem św. Piotra z Alkantary i w zwieńczeniu z obrazem św. Marii Magdaleny z ok. 1700 roku oraz ołtarz św. Prospera z obrazem św. Prospera z 1751 roku i wizerunkiem św. Sebastiana w zwieńczeniu ołtarza. W ołtarzu św. Prospera umieszczone są relikwie Świętego.
Kaplica północna poświęcona jest św. Janowi Nepomucenowi i wyposażona w ołtarz patrona z obrazem św. Jana Nepomucena z połowy XVIII wieku.
W kaplicy południowej, poświęconej Panu Jezusowi, w ołtarzu umieszczono barokowy krucyfiks z końca XVII wieku, wykonany przez brata Urbana Kitowickiego, który wyrzeźbił również krucyfiks do ołtarza głównego.
Liczne obrazy w barokowych ramach, zdobiące świątynię, pochodzą z XVII i XVIII wieku. Warto również zwrócić uwagę na barokową ambonę, intarsjowane konfesjonały z ok. 1700 roku oraz ławki w stylu regencji.
W zachodniej części świątyni, nad szeroką arkadą mieści się empora chóru muzycznego z XVIII-wiecznymi organami. Pod emporą znajduje się pomieszczenie ze sklepieniem krzyżowym, z którego zamykane kratą arkady prowadzą do przyziemnych pomieszczeń dawnych wież kościelnych.
W południowej wieży mieści się Sanktuarium Katyńskie z ołtarzem św. Maksymiliana Kolbe.

Prostokątny dziedziniec kościoła otoczony jest XVII-wiecznym murem z ciosów piaskowcowych, którego zachodnią ścianę stanowi krużganek z wnękami stacji Drogi Krzyżowej. Niegdyś we wnękach tych znajdowały się obrazy, które z wiekiem sczerniały i stały się nieczytelne. Obecnie we wnękach krużganków wmurowane są płaskorzeźby przedstawiające stacje Męki Pańskiej.