Szydłów - fortyfikacje miejskie

Opis

Pierwsza wzmianka o Szydłowie pochodzi z 1191 roku. Szydłów był wówczas wsią królewską, leżącą na bocznym nadwiślańskim szlaku handlowym, prowadzącym ze Staszowa do Chęcin, Małogoszcza i Przedborza. Szlak ten nabrał znaczenia w XIV wieku, po zjednoczeniu Polski po rozbiciu dzielnicowym.

W 1329 roku, za sprawą króla Władysława I Łokietka, Szydłów stał się miastem lokowanym na prawie średzkim.

W połowie XIV wieku król Kazimierz III Wielki zbudował w Szydłowie warowny zamek i otoczył miasto murem obronnym. Mury miejskie o długości 1080 metrów zbudowano z białego wapienia i wyposażono w chodniki strzelnicze dla straży, schowane za krenelażem (blankami). W obwodzie murów znajdowały się trzy bramy wjazdowe oraz baszty obserwacyjno-obronne, wysokie na ponad 10 metrów. Grubość murów wynosiła 1,8 m, a szerokość chodników strzelniczych ok. 1,2 m.
Północno-zachodnia część murów została wzniesiona na skraju wysokiej skarpy, opadającej do doliny rzeczki Ciekącej. Południowa i wschodnia część obwarowań stanęła na płaskim terenie i została otoczona wałem ziemnym i fosą.

W zachodnim narożniku miasta, najtrudniejszym do zdobycia, został wzniesiony zamek królewski. Dziedziniec zamkowy również otoczony był murem z bramą do miasta. W 1723 roku bramę tę zamieniono na budynek bramny. W północno-zachodnim narożniku dziedzińca zamkowego, a jednocześnie narożniku murów miejskich, stały dwie cylindryczne wieże - prawdopodobnie baszty obserwacyjno-obronne. W XVI wieku na fundamentach tych baszt został zbudowany tzw. skarbczyk, w którym dziś mieści się muzeum i biblioteka.
W południowej części dziedzińca zamkowego, prostopadle do murów miejskich, wzdłuż murów zamkowych, stał główny budynek mieszkalny zamku, stanowiący rezydencję królewską. Ruiny tego budynku w postaci murów pełnej wysokości, przetrwały do dziś. Nie zachował się natomiast budynek administracyjny zamku, który był umieszczony w północnej części dziedzińca zamkowego.

Dzięki obwarowaniu miasta, Szydłów został włączony w sieć królewskich grodów warownych, strzegących Polskę przed najeźdźcami. W tym okresie rozpoczął się szybki rozwój miasta, poza handlem rozwijało się również rzemiosło: kowalstwo, siodlarstwo, bednarstwo, garncarstwo a przede wszystkim sukiennictwo. Już w XVI wieku zbudowano w Szydłowie wodociąg miejski, zasilany kołem czerpakowym oraz zbudowano łaźnie miejskie. Miasto rozwijało się prężnie przez dwa wieki.

W 1541 roku wybuchł pożar, który strawił dużą część miasta. W 1565 roku miał miejsce kolejny pożar. Następny potężny pożar został wzniecony przez zbuntowane wojska najemne w 1630 roku.
Szydłów bardzo ucierpiał w 1656 roku podczas potopu szwedzkiego, a także podczas najazdu wojsk węgierskich Rakoczego. Miasto i zamek były bardzo zniszczone, ale podjęto się kolejnej odbudowy. W 1723 roku ostatniej odbudowy zamku dokonał starosta Józef Załuski.
Miasto już traciło swoje znaczenie i popadało w ruinę. Ostateczny upadek zamku nastąpił po przemarszu wojsk napoleońskich w 1812 roku, po którym zamek nigdy już nie został odbudowany.

Z powodu ciasnoty wewnątrz murów, władze miejskie chciały rozebrać miejskie umocnienia. W tym celu w 1822 roku wystawiono na licytację rudery zamkowe wraz z murami obwodowymi. Wartość murów oszacowano na 1867 zł i 35 groszy, a później ją obniżano. Oferta aktualna była przez kilkadziesiąt lat, nie znalazł się jednak nabywca całości, co pozwoliło przetrwać murom do dnia dzisiejszego.
W 1869 roku, na mocy ukazu carskiego, Szydłów utracił prawa miejskie.

Szydłów to jedno z niewielu miast w Polsce, posiadające dobrze zachowany średniowieczny układ urbanistyczny oraz 70% średniowiecznych murów obronnych. Do dziś zachowało się ok. 680 metrów murów miejskich, w czterech odcinkach. Najdłuższy z nich to odcinek zachodni, od skarbczyka w kierunku południowym obok rezydencji królewskiej, za zakrętem sięgający Bramy Krakowskiej. Drugi to narożnik południowo-wschodni, obok kościoła św. Władysława, trzeci odcinek murów znajduje się w części północno-wschodniej, a czwarty od północy, za synagogą.
Z wielu baszt obronnych zachowała się tylko jedna, która została przekształcona w dzwonnicę kościoła św. Władysława.
Z dwóch bram miejskich niewiele zostało, ponieważ zostały one zakupione na wspomnianej wcześniej licytacji i rozebrane. Po Bramie Opatowskiej pozostał relikt w okolicy ruin kościoła św. Ducha. Ocalała natomiast w całości Brama Krakowska.

Brama Krakowska pochodzi z XIV wieku, jedynie górne kondygnacje dobudowano w stylu renesansowym na początku XVI wieku. Z tego okresu pochodzą koliste wieżyczki oraz attyka, w której półkolistych wnękach umieszczono 4 otwory strzelnicze. W zachodniej ścianie bramy znajdują się kamienne schody, prowadzące na chodnik straży w murach obronnych. Wewnętrzna część bramy posiada ostrołukowy otwór, który był zamykany żelazną broną. Z zewnątrz brama zamykana była grubymi, dębowymi wierzejami. Przedbramie wysunięte na zewnątrz i połączone z bramą tzw. szyją dodatkowo broniło dostępu do miasta. Do Bramy Krakowskiej prowadził zwodzony most nad fosą.

Szydłów wyrasta nagle wśród pól, jak fatamorgana. Przekraczając Bramę Krakowską, nastrój nie ustępuje, przez co można znaleźć się w średniowiecznym mieście, okolonym białym murem, gdzie panuje cisza, a miasto zasnęło kilka wieków temu.