Bielsko-Biała - zamek Sułkowskich

Opis

Wokół zamku myśliwskiego zaczęła rozwijać się osada. W pierwszej połowie XIV wieku zamek myśliwski wraz z osadą otoczono murem obronnym. Sam zameczek miał jeszcze swoje wewnętrzne umocnienia, a z zamku do osady prowadziła furta. Z czasem furtka zastąpiona została basztą bramną.

W połowie XIV wieku zameczek myśliwski spłonął, co zmobilizowało księcia cieszyńskiego Przemysława I Noszaka do wzniesienia pierwszych murowanych budynków, tworzących założenie zamkowe. Nowo wybudowany zamek oddzielono od miasta murem obronnym, prowadzącym od miejskiej baszty bramnej do nowo wybudowanej baszty zamkowej. Piastowska rezydencja stanęła w północno-wschodnim narożniku założenia zamkowego i była nieznacznie wysunięta poza mury obwodowe, podobnie jak baszta. Był to zamek wzniesiony na planie trapezu, prawdopodobnie trzykondygnacyjny. Dwie dolne kondygnacje były sklepione, co wskazuje na funkcje mieszkalne, a trzecia kondygnacja przeznaczona była do funkcji obronnych.

W XV wieku zamek bielski rozbudowano i umocniono. Oddzielono go też od miasta fosą, za którą zbudowano dodatkowy ciąg murów obronnych. Ponieważ miejska baszta bramna przestała być bramą do miasta, zamurowano w niej przejazd. Nowe wejście do baszty przebito od strony dziedzińca, a wjazd do miasta przesunięto poza nowy ciąg murów obronnych. W narożniku zamku, w miejscu dawnej furty wzniesiono dwukondygnacyjny budynek mieszkalno-obronny, obok którego była brama wjazdowa i most zwodzony nad fosą. W głównym budynku zamkowym przebudowano wnętrza, dzieląc je na mniejsze pomieszczenia.
Stworzono silną warownię, która miała strzec państwowej granicy polsko-czeskiej.

Pod koniec XV wieku książę cieszyński Kazimierz II na miejscu pastwisk miejskich stworzył ogrody zamkowe.

W XVI wieku zamek od wschodu umocniono niskim murem z bastejami, a przy murze obwodowym wzniesiono kolejne trzy budynki. Zadłużenie majątku książąt cieszyńskich spowodowało sprzedaż zamku.

Od 1572 roku zamek w Bielsku stał się centrum administracyjnym samodzielnego bielskiego państwa stanowego, którym władali przedstawiciele szlacheckich rodów: Promnitz, Schaffgotsch, Sünnegh, Solms i Haugwitz.

Pod koniec XVI wieku Jan Sünnegh rozpoczął przebudowę zamku, nadając mu cechy zamków renesansowych. Zmodernizowane skrzydło południowe przejęło funkcje rezydencjonalne. Cały zamek ozdobiono polichromią, oszczędzając jednocześnie na detalach kamieniarskich. Na początku XVII wieku kontynuowano prace budowlane. Wokół dziedzińca zamknięto zabudowę czterema pełnymi skrzydłami, ujednolicając przy tym zróżnicowane budynki.

W 1646 roku zamek został zdobyty i spalony przez wojska szwedzkie. W 1659 i 1664 roku kolejne pożary dokonały olbrzymich zniszczeń. Po tych kataklizmach zamek odbudowano, a podczas odbudowy dziedziniec zamkowy otoczono krużgankami.

W 1752 roku bielskie państwo stanowe podniesione zostało do rangi księstwa, a zamek stał się własnością Aleksandra Sułkowskiego, naturalnego syna Augusta II Mocnego, ministra na dworze Augusta III Sasa. W rękach książąt Sułkowskich zamek pozostawał do 1945 roku.

W 1787 roku książę Franciszek Sułkowski rozpoczął rozległą przebudowę zamku. Podczas odbudowy zamku po pożarze w 1808 roku, dobudowano do trzech kondygnacji skrzydło południowe i zachodnie. W narożniku południowo-wschodnim wzniesiono kaplicę św. Anny.

Kolejny, potężny pożar w 1836 roku zniszczył górne kondygnacje zamku i okoliczne zabudowania miejskie. Podczas odbudowy okolica zamku uzyskała obecny wygląd. Zlikwidowano miejskie fortyfikacje i zniwelowano teren. W miejscu muru obronnego wzniesiono arkady handlowe, wzorowane na wiedeńskim przykładzie, które po wojnie, podczas poszerzania ulicy niestety rozebrano.

W latach 1854 - 1864 książę Ludwik Sułkowski znów przebudował zamek według projektu architekta Jana Pölza, nadając mu eklektyczny styl. Rezydencja uzyskała obecny kształt.

W 1934 roku zlikwidowano ogrody zamkowe, a teren wokół zamku zabudowano infrastrukturą miejską.

Po wojnie, w 1945 roku, zamek bielski przejęło państwo, Pomieszczenia zaadaptowano do pełnienia funkcji placówek oświatowych i kulturalnych. Przez jakiś czas miało tu swoją siedzibę Liceum Plastyczne. Zamek obecnie jest siedzibą Muzeum w Bielsku-Białej.

Obecna bryła zamku, przedstawiająca zlepek różnych stylów architektonicznych, ma kształt nieregularnego czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem. Zbudowana jest na wzniesieniu, przez co dominuje nad miastem. Zamek jest typem zamku miejskiego, który od początku swego istnienia włączony był w system obronny miasta. Dziś jest to największy i najstarszy zabytek w obrębie historycznego miasta Bielska.