Góra Żar

Opis

Przyczyną interesujących zdarzeń, jakie spotkały górę Żar, była rzeka Soła, która przedarła się przez góry Beskidu Małego, dzieląc go na mniejszą część zachodnią i większą wschodnią. Działo się to bardzo dawno, jeszcze w epoce plejstocenu (epoka lodowcowa), podczas jednego z okresów międzylodowcowych. Soła przez setki tysięcy lat wyżłobiła sobie głęboki jar o stromych zboczach. Góra Żar znalazła się tuż obok koryta rzeki, na prawym jej brzegu.
Po wielu tysiącleciach, kiedy człowiek zaczął zasiedlać tereny Polski, również w rejonie Beskidu Małego powstawały osady ludzkie, które z czasem przekształciły się w wioski i niewielkie miasteczka.
Dzika, górska rzeka Soła, po wiosennych roztopach lub po obfitych opadach gwałtownie wzbierała, powodując ogromne powodzie, a także ogromne straty.

W latach 20. XX wieku podjęto decyzję o budowie tzw. kaskady Soły. W niewielkiej odległości zamierzano pobudować trzy zapory wodne, piętrzące wody rzeki. Dzięki temu w przełomie Soły miały powstać trzy zbiorniki zaporowe, które zatrzymałyby gwałtownie wzbierającą wodę.
W latach 1928 – 1937 według projektu prof. Gabriela Narutowicza i inż. Tadeusza Beackera zbudowano pierwszą, środkową zaporę „Porąbka” w Międzybrodziu Bialskim. Spiętrzyła ona wody Soły, tworząc jezioro Międzybrodzkie o powierzchni 3,8 km kwadratowego i pojemności 26,6 mln m sześciennych. Przy betonowej zaporze o wysokości 37 m i długości 260 m, zainstalowano przepływową elektrownię wodną o mocy 12,5 MW. W ten sposób góra Żar znalazła się nad brzegiem długiego, wąskiego jeziora, które poza retencją zaczęło również pełnić funkcje rekreacyjne.

W 1936 roku u podnóża góry Żar powstało lotnisko szybowcowe przy Górskiej Szkole Szybowcowej Aeroklubu Polskiego „Żar” – jednego z głównych ośrodków szkolenia szybowcowego. Szkoła ta wraz z lotniskiem o dwóch trawiastych pasach działa do dziś. Na szczycie góry pozostała stacja meteorologiczna z restauracją „Meteo”.

Po II wojnie światowej powrócono do planów budowy Kaskady Soły.
W latach 1958 – 1966 poniżej Porąbki zbudowano ziemną zaporę w Czańcu, która utworzyła jezioro Czanieckie o pow. 47 ha i pojemności 1,3 mln m sześciennych.
W latach 1960 - 1966 powyżej jeziora Międzybrodzkiego zbudowano zaporę ziemną w Tresnej o wysokości 38 m i długości 310 m. Powstało wówczas jezioro Żywieckie o pojemności 94,6 mln m sześciennych, średniej długości 6,25 km, średniej szerokości 1,5 km i głębokości maksymalnej 26,8 m. Przy zaporze „Tresna” w 1967 roku uruchomiono przepływową elektrownię wodną o mocy 21 MW.

Już w latach międzywojennych rozważano budowę elektrowni szczytowo-pompowej. Elektrownie szczytowo-pompowe umieszczone są między dwoma zbiornikami wodnymi o wyraźnej różnicy poziomów: górnym i dolnym. W czasie małego poboru mocy, przy niskiej cenie energii elektrycznej (np. w nocy) woda z dolnego zbiornika jest pompowana rurociągami do górnego zbiornika. W okresie szczytowego zapotrzebowania na energię elektryczną, kiedy jest ona znacznie droższa, wówczas wodę z górnego zbiornika spuszcza się do dolnego, napędzając nią turbiny.
Rozważając kilka propozycji, podjęto decyzję o budowie elektrowni szczytowo-pompowej w masywie góry Żar. Prace projektowe rozpoczęto w 1964 roku, roboty przygotowawcze w roku 1969, a właściwe prace górnicze rozpoczęto w 1970 roku.
Górny zbiornik wybudowano na szczycie góry. Zdjęto wówczas szczyt góry Żar i wydrążono w górze nieckę o kształcie zbliżonym do elipsy, długości ok. 650 m i szerokości ok. 250 m. Obwałowania o wysokości 50-60 m wykonano ze skał wybranych z dna przyszłego zbiornika oraz ziemi i uszczelniono je wysokiej jakości asfaltobetonem. Górny zbiornik ma ok. 28 m głębokości, całkowitą pojemność 2,3 mln m sześciennych, a powierzchnia korony zbiornika wynosi 14 ha. Wysokość korony zbiornika znajduje się na wysokości 761 m n.p.m. i jest równa wysokości góry przed rozpoczęciem budowy.
Dolnym zbiornikiem jest zaporowe jezioro Międzybrodzkie.
Komora elektrowni wydrążona jest w masywie góry, w dolnych partiach zachodniego stoku, nad jeziorem Międzybrodzkim. Komora elektrowni ma 27 m szerokości, 40 m wysokości i 125 m długości.
Rurociągi łączące komorę elektrowni z dolnym i górnym zbiornikiem wodnym poprowadzono w sztolniach wydrążonych w skale.
W 1979 roku zakończono budowę Elektrowni Porąbka-Żar o mocy 540 MW. Jest to jedyna w Polsce elektrownia podziemna. Zbiornik na szczycie Żaru jest najwyżej w kraju położonym sztucznym zbiornikiem wodnym i ma najwyższą wysokość tłoczenia wody, wynoszącą 440 m.
Elektrownia Porąbka-Żar udostępniona jest do zwiedzania w grupach do 30 osób, natomiast zbiornik na szczycie góry jest powszechnie dostępny (do oglądania).
Na szczyt góry Żar prowadzi asfaltowa droga, jednak obecnie, odkąd uruchomiono kolejkę na szczyt, droga została zamknięta dla ruchu kołowego. Mogą z niej korzystać jedynie pojazdy uprawnione.

Kolej linowo-terenowa działa na górze Żar od 2003 roku. Wagoniki niegdyś woziły turystów na Gubałówkę, a po modernizacji zakopiańskiej kolei w 2001 roku, zostały odświeżone i przekazane na górę Żar, gdzie z roku na rok przybywało turystów. Przy budowie kolei wykorzystano tory dawnego wyciągu szybowcowego, który nie był już potrzebny, bo lotnisko na szczycie zostało zlikwidowane przed budową górnego zbiornika elektrowni. Kolej linowo-terenowa na szczyt Żaru wjeżdża w ciągu 5,5 min., pokonując 300 m wysokości i odległość 1300 m.

Na szczycie góry czeka na turystów wiele atrakcji.
Zaskakujący jest już sam widok ogromnego zbiornika wodnego na samym szczycie góry.
Tuż obok zbiornika, na stromym zboczu zainstalowany jest tor saneczkowy, czyli zjeżdżalnia grawitacyjna.
W pobliżu górnej stacji kolejki można wypożyczyć ekstremalne hulajnogi Monsterroller, wyposażone w terenowe opony i hamulce tarczowe. Zjazd odbywa się asfaltową szosą, która kilkoma malowniczymi serpentynami opada w dół. Droga zamknięta jest dla ruchu kołowego, ale można tu spotkać pieszych, a czasami również pojazdy uprawnione do wjazdu. Trzeba więc uważać, ale frajda jest wielka. Z powrotem Monsterroller można zawieźć na górę kolejką.
Inną atrakcją dla amatorów adrenaliny jest kolarstwo ekstremalne, zwane również grawitacyjnym. Polega ono na pokonaniu silnie nachylonych stoków naturalnych lub specjalnie przygotowanych tras, obfitujących w liczne naturalne lub sztuczne przeszkody, jak: muldy, koleiny, korzenie, ostre zakręty, pomosty, skocznie, itp. Na stokach Żaru przygotowano 3 trasy downhillowe o zróżnicowanym charakterze i różnym stopniu trudności. Na górze Żar każdego roku odbywają się zawody LSD – Local Series of Downhill Pucharu Polski.
Na szczycie Żaru jest także lądowisko paralotniarzy. Można tu podziwiać ich podniebny taniec, ale można również zdobywać przestworza podczas lotu w tandemie z instruktorem. Samo unoszenie się w powietrzu jest już nie lada atrakcją, a przemieszczanie się w ciszy ponad górami pozwala podziwiać piękne góry i błyszczące tafle jezior z zupełnie innej perspektywy.
Po powrocie na ziemię można posilić się w którymś z licznych punktów gastronomicznych, wypić kawę, zjeść lody, czy kupić pamiątki.
Przy ładnej pogodzie warto udać się na spacer np. na pobliską Kiczerę (827 m n.p.m.), skąd roztacza się piękny widok na grzbiety Beskidu Małego. Z polany na zachodnim stoku Kiczery na pierwszym planie widać górę Żar z ogromnym zbiornikiem wodnym, a dalej szczyty Beskidu Małego na zachodnim brzegu Soły. W głębi, po lewej Beskid Śląski i Żywiecki, a w dole jezioro Żywieckie.
Przy szlaku na Kiczerę mija się z lewej strony elektrownię fotowoltaiczną o mocy 0,6 MW. Zainstalowano tu 2400 paneli fotowoltaicznych, każdy o mocy 250 W, usytuowanych w 16 rzędach. Panele te zajmują powierzchnię 3,5 tys. m kwadratowych.

Po zejściu z góry lub zjechaniu kolejką, nadal nie można się nudzić.
Przy dolnej stacji kolejki zorganizowana jest zjeżdżalnia pontonowa i niewielki plac zabaw dla maluchów.
Po drugiej stronie dolnej stacji znajduje się wspaniały park linowy Trollandia z czterema trasami o różnym stopniu trudności, dostosowanymi do różnych grup wiekowych i różnych umiejętności. Organizatorzy zapewniają moc wrażeń przy pokonywaniu licznych przeszkód (ruchome mosty wiszące na różnych wysokościach, wspinaczka po siatkach, czy zjazd 100-metrową tyrolką). Trasy są dostępne zarówno dla dorosłych, jak też dla młodzieży oraz dzieci, które ukończyły 8 lat. Dla maluchów powyżej 3 lat dostępna jest Zoolandia z tunelami, ruchomymi mostami i obręczami. Wspaniała zabawa dla całych rodzin.
Również lotnisko Szkoły Szybowcowej Aeroklubu, usytuowane poniżej dolnej stacji kolejki, ma ofertę dla turystów. Poza oglądaniem podniebnej żeglugi szybowców, ich lądowań na trawiastym lotnisku i startów szybowców wraz z samolotami, które je wynoszą w powietrze, czasami można również spróbować szybowania. Przy sprzyjających warunkach atmosferycznych organizowane są widokowe loty szybowcem. Wówczas pilot szybowca zabiera w podniebną podróż samolotem bez silnika, tylko jednego pasażera. Widoki piękne, emocje gwarantowane, a wrażenia bezcenne.
Na lotnisku pod Żarem organizowane są szkolenia dla szybowników, Mistrzostwa Polski w lotach szybowcowych, Zawody Samolotowe, Pikniki Lotnicze, a także Pikniki Modelarskie (modeli latających). Jest co oglądać.

Jezioro Międzybrodzkie, zwane również „beskidzkim fiordem”. Znajdujące się u podnóża góry Żar, również oferuje wiele atrakcji. Nad jeziorem usytuowane są plaże, kąpieliska oraz przystanie wodne z kajakami, rowerami wodnymi, łodziami, a także żaglówkami. Można więc zażywać kąpieli wodnych, słonecznych, a także popływać po jeziorze. Nad jeziorem znajduje się Klub Żeglarski LOK-u, stanica wodna PTTK, a także pole namiotowe, boisko oraz plac zabaw dla dzieci. Jezioro jest również bogate w ryby, wobec czego można złowić tu duże okazy sandacza, szczupaka, czy suma. Występują tu również okonie, bolenie, węgorze, karpie, płocie, świnki, pstrągi, leszcze, jazie, klenie oraz ukleje.

Góra Żar jest atrakcyjna również zimą. Na południowym stoku góry znajdują się narciarskie trasy zjazdowe, usytuowane wzdłuż torów kolei. Są to trasy sztucznie śnieżone, ratrakowane, oświetlone i nagłośnione. Można więc tu korzystać z nartostrad do późnych godzin wieczornych.
Najdłuższa nartostrada ma 1600 m długości, przy różnicy poziomów 300 m. Tę trasę obsługuje kolej linowo-terenowa o przepustowości 1100 osób/godz. Na Górnej Polanie góry Żar znajduje się trasa zjazdowa o długości 300 m i różnicy poziomów 54 m. Tę trasę obsługuje wyciąg talerzykowy. Na dole, w pobliżu dolnej stacji kolei usytuowany jest stok dla najmłodszych o długości 60 m, przy różnicy poziomów 10 m. Ta trasa również ma swój wyciąg taśmowy, czyli ruchomy chodnik.
W budynku dolnej stacji kolei znajduje się Przedszkole i Szkoła Narciarsko/Snowboardowa ”Dimbo”, która szkoli dzieci już od 4 roku życia.

Góra Żar w Beskidzie Małym to wyjątkowe miejsce, gdzie oprócz pięknych widoków i ciekawych rozwiązań technicznych, można tu o każdej porze roku aktywnie spędzić czas. Warto!