Twierdza Jasna Góra

Opis

Budowę umocnień rozpoczęto w 1620 roku z inicjatywy króla Zygmunta III Wazy, według projektu królewskiego architekta Andree dellAqua. Po śmierci króla Zygmunta, jego syn król Władysław IV Waza kontynuował budowę umocnień Jasnej Góry.

Bazylikę jasnogórską wraz z klasztorem paulinów otoczono murem już w 1624 roku.
Jedyne wejście na teren klasztoru umieszczono od wschodu - była to Brama Wjazdowa. W 1987 roku brama zmieniła nazwę na Bramę Jana Pawła II i ozdobiono ją papieskim herbem oraz mottem Totus Tuus.
Po wybudowaniu murów rozpoczęto budowę bastionów - początkowo od strony wschodniej. Wzniesiono Bastion Królewski od strony południowo-wschodniej, ufundowany przez ród Potockich oraz Bastion św. Trójcy na narożniku północno-wschodnim, ufundowany przez ród Szaniawskich. Budowę tych bastionów ukończono w 1631 roku.
Budowę bastionów zachodnich nadzorował Jan Zywert, włoskiego pochodzenia murator z Krakowa. Na północno-zachodnim krańcu twierdzy powstał Bastion św. Rocha, ufundowany przez ród Morsztynów oraz na południowo-zachodnim krańcu, obok Bramy Wjazdowej, Bastion św. Barbary, ufundowany przez ród Lubomirskich.
Powstała w ten sposób czworokątna twierdza z bastionami na ostrożach, otoczona suchą fosą i wałami ziemnymi. W 1711 roku forteca jasnogórska dodatkowo otoczona została palisadą.

W okresie budowy bastionów przeniesiono bramę na stronę południową. Powstała w ten sposób Brama Wałowa, zwana również Bramą Jagiellońską. W bramie tej znajdował się mechanizm obsługujący most zwodzony, który prowadził do tejże bramy. Brama Jagiellońska początkowo sięgała wysokości murów, dopiero w 1670 roku dobudowano kolejną kondygnację, w której umieszczono magazyn broni i amunicji. Na bramie, od strony południowej, umieszczono malowidło przedstawiające Władysława Opolczyka - założyciela zakonu paulinów w Polsce.
W 1641 roku wybudowano Bramę Matki Boskiej Bolesnej. Była to brama o charakterze obronnym, którą umieszczono po zewnętrznej stronie fosy, przed Bramą Jagiellońską. Obie bramy łączył most zwodzony. Bramę Matki Boskiej Bolesnej przebudowano w 1891 roku, wykorzystując do budowy ciosany kamień.
W 1680 roku wzniesiono Arsenał. Była to zbrojownia, gdzie przetrzymywano broń.
W latach 1722 - 1723 zbudowano Bramę Lubomirskich. Fundatorem był Jerzy Dominik Lubomirski, a bramę wykonał wrocławski kamieniarz Jan Limberger, zdobiąc ją figurami św. Pawła, św. Antoniego oraz najwyżej umieszczoną figurą św. Michała Archanioła. W eliptycznej wnęce umieszczono obraz przedstawiający Matkę Boską Jasnogórską.
W 1767 roku wzniesiono kolejną bramę na przyjazd króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, którą usytuowano między Bramą Lubomirskich, a Bramą Matki Boskiej Bolesnej. Król na Jasną Górę nie przybył, ale brama przez wiele lat nosiła jego imię. Dopiero w 1955 roku zmieniono jej nazwę na Bramę Matki Boskiej Królowej Polski. Zastąpiono również pierwotny wizerunek króla płaskorzeźbą Matki Boskiej.

Twierdza jasnogórska była jedną z wielu warowni Rzeczpospolitej, ale jej znaczenie było wyjątkowe, ponieważ stanowiła również ostoję wartości religijnych, patriotycznych i wolnościowych. Stała liczba obrońców twierdzy w czasie oblężenia wynosiła ok. 300 ludzi i 30 dział.
Forteca jasnogórska wytrzymała oblężenia Szwedów w 1655 roku i w latach 1702 - 1705, Rosjan w 1771 roku oraz Austriaków w 1809 roku.

Po klęsce Napoleona w Rosji, armia carska wkroczyła na ziemie polskie. W połowie marca 1813 roku Rosjanie rozpoczęli szturm na Jasną Górę. Po miesięcznym oblężeniu i zaciekłych walkach twierdza skapitulowała. Powodem kapitulacji było odcięcie od wody oraz rozległy wyłom w murach, który uniemożliwiał dalszą obronę. Garnizon twierdzy na honorowych warunkach, z bronią i sztandarami opuścił jej mury. Po kapitulacji car Aleksander I wydał rozkaz rozebrania murów jasnogórskich, co uczyniono jeszcze w 1813 roku, rozbierając je do wysokości I piętra. W ten sposób forteca jasnogórska przestała być twierdzą.
Mury forteczne zostały jednak odbudowane w 1843 roku na rozkaz cara Mikołaja I Romanowa.

I wojna światowa ominęła Jasną Górę, natomiast podczas II wojny światowej część pomieszczeń była okupowana przez Niemców. Pomimo tego Jasna Góra podczas okupacji niemieckiej była schronieniem dla partyzantów i Żydów.

Obecnie pielgrzymując na Jasną Górę, można zwiedzić również jasnogórskie fortyfikacje. Zwiedzanie kompleksu rozpoczyna się z placu Przyklasztornego, na którym stoi pomnik Prymasa Tysiąclecia - Stefana Wyszyńskiego, dłuta Jana Kucza z Warszawy. Fundatorem tego monumentu jest polskie małżeństwo Sawko ze Stanów Zjednoczonych. Dalej, na niewielkim wzniesieniu znajduje się okrągły placyk, na którym z kostki brukowej ułożono herb zakonu paulinów. Główne wejście do klasztoru stanowi bogato dekorowana Brama Lubomirskich, za którą są kolejne bramy: Brama Matki Boskiej Królowej Polski, Brama Matki Boskiej Bolesnej i ostatnia Brama Jagiellońska. Na teren klasztoru można dostać się również od wschodu, przez Bramę Jana Pawła II.

Obecne mury twierdzy są murami z 1843 roku, odbudowanymi przez cara Mikołaja I. Wały stanowią pozostałość dawnych umocnień klasztoru, a bastiony pełnią rolę wspaniałych miejsc widokowych.
Bastion św. Rocha jest jedynym zachowanym fragmentem umocnień z 1639 roku. Bastion ten został odkryty podczas prac remontowych i konserwatorskich w latach 90. XX wieku. Dziś, po modernizacji służy jako miejsce ekspozycji militariów i pamiątek narodowych. Na wałach Bastionu św. Rocha stoją działa artyleryjskie.

Na wałach bastionu św. Trójcy w 1999 roku odsłonięto pomnik Jana Pawła II, autorstwa rzeźbiarza Władysława Dudka z Krakowa. Pomnik jest darem Danuty i Tomasza Gołąbów ze Stanów Zjednoczonych.
Na wałach Bastionu Królewskiego stoi pomnik ojca Augustyna Kordeckiego - obrońcy Jasnej Góry przed Szwedami. Monument został wykonany ze spiżu w 1859 roku według projektu Henryka Stattlera.

Na terenie klasztoru jasnogórskiego zachował się również Arsenał z 1680 roku, do którego w 1713 roku dobudowano od strony północnej drugi, piętrowy gmach. Obecnie wnętrze Arsenału jest jednorodnym pomieszczeniem z jednym, wielkim sklepieniem kolebkowym. Kiedyś prezentowane tu było oręże obrońców klasztoru oraz dary dziękczynne składane przez władców. Zbiory te przeniesiono do Bastionu św. Rocha, a w Arsenale organizowane są czasowe wystawy.