Sejny - bazylika podominikańska

Sejny      0 Opinie

Opis

W czasach przedchrześcijańskich tereny obecnej Sejneńszczyzny zamieszkiwali Jaćwingowie. Kiedy w XIII wieku zostali wytępieni, ziemie te pozostawały niezaludnione.

Dopiero w 1522 roku Zygmunt I Stary nadał obszar ok. pół mili kwadratowej Puszczy Przełomskiej nad rzeką Sejną, swemu dworzaninowi - Iwanowi Wiśniowieckiemu, który zbudował tutaj dwór. W 1564 roku nadanie to potwierdził król Zygmunt II August synowi Iwana, Andrzejowi Wiśniowieckiemu. W dokumencie nadania występuje nazwa posiadłości Sejna - od nazwy rzeki. Wiśniowieccy prawdopodobnie zbudowali dwór obronny otoczony palisadą i ciekami wodnymi spływającymi do Sejny (obecnie Marycha).

Córka Andrzeja Wiśniowieckiego - Anna, w 1593 roku sprzedała posiadłość rodową leśniczemu przełomskiemu, Jerzemu Grodzińskiemu i jego żonie, Justynie z Dulskich. Posiadłość ta, poza okazałym dworem, obejmowała również piekarnię, browar, młyn wodny, łaźnię oraz kilka innych budynków gospodarczych. Do majątku należało również siedem wsi.

Na przełomie XVI i XVII wieku Grodziński wzniósł zalążki dzisiejszego miasta, a także ufundował drewniany kościół pw. św. Jerzego. Kościół ten stanął na wzgórzu, na prawym brzegu rzeki. Świątynia istniała do 1842 roku, kiedy została rozebrana. Do tej świątyni Grodziński sprowadził z Królewca XV-wieczną figurę Matki Bożej z Dzieciątkiem, wyrzeźbioną w lipowym drewnie i polichromowaną. Rzeźba przedstawia postać Matki Bożej siedzącej na tronie, z Dzieciątkiem Jezus stojącym na jej prawym kolanie. Rzeźba otwiera się na boki, od szyi aż do podstawy, tworząc tryptyk. Figura Matki Bożej szybko zasłynęła łaskami.

W 1602 roku Jerzy Grodziński wraz z żoną Justyną sprowadzili do Sejn dominikanów z Wilna, którym oddali cały swój majątek wraz z kościołem św. Jerzego, miastem, folwarkami i poddanymi chłopami. Zastrzegli sobie tylko mieszkanie i dożywotnie użytkowanie dóbr.

Ok. 1610 roku, nieopodal dworu, dominikanie rozpoczęli budowę murowanego kościoła i klasztoru. Budowę świątyni zakończono w 1619 roku i wówczas z drewnianego kościoła św. Jerzego, w uroczystej procesji przeniesiono cudowną figurę Matki Bożej do kościoła klasztornego i umieszczono w ołtarzu głównym. Świątynię w 1632 roku konsekrował pw. Najświętszej Marii Panny oraz św. Jerzego Męczennika i św. Jacka - sufragan wileński, biskup Jerzy Tyszkiewicz.

Budowę pierwotnego kościoła rozpoczęto w stylu gotyckim, lecz w trakcie realizacji budowy wielokrotnie zmieniał się pogląd na to, jak świątynia ma wyglądać. Zachodni szczyt w dawnej fasadzie zbudowano w stylu renesansowym, lecz w dolnej partii znajduje się niedokończone okno ostrołukowe, które zostało zakryte przez pulpitowy dach wschodniego skrzydła klasztoru. Wzniesiona świątynia była trójnawowa, wsparta na 6 filarach, orientowana - z prezbiterium skierowanym na wschód, natomiast fasadą na zachód. Fasada zamykała od wschodu wirydarz klasztorny.

W 1655 roku, podczas najazdu szwedzkiego, kościół św. Jerzego i niedokończony klasztor zostały poważnie uszkodzone. Kościół odbudowano, a budowę okazałego budynku klasztoru ostatecznie zakończono dopiero pod koniec XVII wieku. Zachodnie skrzydło klasztorne było prawdopodobnie dawnym dworem Wiśniowieckich. Założenie klasztorne połączone z kościołem przez zachodnią fasadę przetrwało do lat 60. XVIII wieku.

W 1760 roku Róża z Platerów Strutyńska wraz z córką, przekazały na ręce przeora znaczną kwotę pieniędzy. Pieniądze te pozwoliły w ciągu kilku lat na poważną rozbudowę i przebudowę kościoła, wraz z przeorientowaniem świątyni. Wyburzono wówczas prezbiterium i zakrystię, a także wydłużono kościół w kierunku wschodnim o 2 pary filarów. Od wschodu wzniesiono dwuwieżową fasadę z głównym wejściem od strony miasta. Wewnątrz świątyni przeorientowano ołtarze. Ołtarz główny umieszczono przy zachodniej ścianie, w obszernym prezbiterium z pięknym wystrojem. Przy okazji przebudowy świątynia uzyskała jednolity, barokowy charakter.

Podczas zaborów Ziemia Sejneńska znalazła się pod panowaniem pruskim. Władze pruskie rozwiązały konwent dominikanów w Sejnach, mnichów przeniesiono do Różanegostoku, a dobra zakonne skonfiskowano.

W 1818 roku utworzona została diecezja augustowska czyli sejneńska, której katedrą został kościół podominikański w Sejnach. W zabudowaniach klasztornych ulokowano wówczas Seminarium Duchowne. Uroczysty ingres biskupa Ignacego Czyżewskiego do katedry Nawiedzenia NMP odbył się w 1823 roku.

W 1925 roku, z powodów administracyjno-politycznych, została zlikwidowana diecezja augustowska czyli sejneńska i erygowana diecezja łomżyńska, a katedra z Sejn została przeniesiona do Łomży.

Wówczas to przy świątyni w Sejnach utworzono kapitułę kolegiacką, a kościół uzyskał tytuł kolegiaty.
W 1973 roku papież Paweł VI podniósł kolegiatę do godności Bazyliki Mniejszej i udzielił pozwolenia na koronację cudownej figury Matki Bożej Sejneńskiej koronami papieskimi. Koronacji dokonał kardynał Karol Wojtyła, a homilię wygłosił Prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński.

Kościół wraz z zabudowaniami klasztornymi tworzy jeden zwarty kompleks.

Wschodnia fasada świątyni flankowana jest dwoma trzykondygnacyjnymi, czworobocznymi wieżami. Wieże opięte w narożach pilastrami, zwieńczone są cebulastymi, barokowymi hełmami.
Dwukondygnacyjna, środkowa część fasady zwieńczona jest barokowym szczytem o falistej linii. Fasadę zdobią wydatne gzymsy, oddzielające kondygnacje, które spinają całą fasadę wraz z wieżami. Dodatkową rzeźbiarską dekoracją fasady są kartusze herbowe. Nad portalem świątyni umieszczono herby Grodzińskiego - "Paprzyca" i jego żony Dulskiej - "Ostoja", natomiast wysoko, tuż poniżej zwieńczenia szczytu - herby Strutyńskich - "Sas" i Platerów - "Tramy".

Bazylika mniejsza jest trójnawową świątynią halową. Nawa główna i prezbiterium przykryte są sklepieniem kolebkowym z lunetami, natomiast nawy boczne - sklepieniami krzyżowymi.

Dwuprzęsłowe prezbiterium, zamknięte prostokątnie od zachodu, posiada wysokość i szerokość nawy głównej. Przy zachodniej ścianie usytuowany jest barokowy ołtarz główny z dwoma parami klasycystycznych kolumn. W polu środkowym ołtarza umieszczony jest obraz Nawiedzenie Najświętszej Marii Panny z przełomu XVIII i XIX wieku, wyżej XVIII-wieczny obraz Chrystusa Króla. Między kolumnami ustawiono figury św. Piotra i św. Pawła.
W prezbiterium stoją XVIII-wieczne stalle zakonne i tron biskupi.

Przy filarach świątyni znajdują się XVIII-wieczne, barokowe i rokokowe ołtarze boczne, zdobione stiukami, polichromowane i złocone.

Na sklepieniu, na plafonie z prawej strony umieszczono wizerunek św. Stanisława - patrona Polski, natomiast na plafonie z lewej strony, wizerunek św. Kazimierza - patrona Litwy.
Na wschodniej ścianie bazyliki zawieszono portrety dobrodziejów: Jerzego Grodzińskiego i Róży z Platerów Strutyńskiej.

Nad wejściem do świątyni znajduje się galeria chóru muzycznego, gdzie mieści się barokowy prospekt organowy z 1762 roku. XVIII-wiecznych organów już nie ma, lecz w barokowej szafie organowej umieszczono instrument z 1907 roku, zbudowany przez litewskiego organmistrza Jonasa Garaleviciusa.
Od 1993 roku, w sierpniu odbywa się tu doroczny, kilkudniowy Międzynarodowy Festiwal Organowy Młodych.

Najcenniejszym zabytkiem sejeńskiej bazyliki jest bezsprzecznie XV-wieczna, łaskami słynąca figura Matki Bożej Sejneńskiej. W 1881 roku biskup sejneński Piotr Lubicz Wierzbowski, z własnych funduszy ufundował kaplicę i wyposażył ją w renesansowy ołtarz z kolumnami. We wnęce tego ołtarza umieszczono figurę Matki Bożej Sejneńskiej. Kaplica ta usytuowana jest od północy, z wejściem z prawej nawy.

Figura MB Sejneńskiej jest jedną z pięciu w Europie pomorskich Madonn szafkowych, powstałych na terenie państwa krzyżackiego. Figura ma 166 cm wysokości, wyrzeźbiona jest w lipowym drewnie i polichromowana. Madonna prawą ręką podtrzymuje Dzieciątko Jezus, stojące na Jej prawym kolanie, natomiast w lewej dłoni trzyma jabłko. Rzeźba otwiera się na boki, od szi Matki Bożej do podstawy, tworząc tryptyk. Wewnątrz znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca Boga Ojca na tronie, który w dłoniach trzyma krucyfiks. Nad Jego głową unosi się Duch Święty w postaci gołębicy. Po bokach Trójcy Świętej znajduje się malowidło 26 postaci, wśród których jest dwóch rycerzy krzyżackich i postać papieża, w otoczeniu prostych ludzi.
Istnieje hipoteza, że Madonny szafkowe, z uwagi na ich rozbudowaną ikonografię i symbolikę polityczną, mogły służyć jako ołtarze polowe, zwłaszcza, że modlitwa i walka były nieodłączną regułą krzyżackiego zakonu mnichów-rycerzy.

Budowę klasztoru rozpoczęto razem ze świątynią, zakończono jednak dopiero u schyłku XVII wieku. Kompleks klasztorny zrealizowano jako czworoboczny zamek z czterema narożnymi wieżami na planie okręgu, zwieńczonymi barokowymi hełmami. Wewnątrz założenia klasztornego umiejscowiony został wirydarz. Od wschodu kompleks zamykał kościół. Dominikańskie zabudowania klasztorne w Sejnach są jedyną renesansową budowlą w północno-wschodniej Polsce, o stylowej czystości założenia.

Dominikanie oprócz pracy duszpasterskiej, w zabudowaniach klasztornych prowadzili początkowo szkółkę parafialną, potem klasztorną, następnie szkołę średnią. Kolejne losy kompleksu dominikańskiego, to szpital wojenny w 1812 roku, Seminarium Duchowne, znów szpital wojenny w 1915 roku, Seminarium Mniejsze, Gimnazjum Biskupie, Zasadnicza Szkoła Mechanizacji Rolnictwa, dom kultury oraz biblioteka miejska.

Dziś w zabytkowych murach klasztornych mieszczą się sale wystawowe, Galeria "Zapiecek", Muzeum Diecezjalne oraz Sala Etnograficzna. W klasztornym wirydarzu często odbywają się koncerty.