Zamek w Namysłowie

Opis

W Namysłowie już na początku XIII wieku istniała osada, założona w miejscu obronnym, w zakolu rzeki, na lewym brzegu Widawy. Tereny te należały wówczas do Henryka I Brodatego - księcia wrocławskiego.
W 1249 roku wnuk Brodatego - Henryk III Biały, również książę wrocławski, lokował tu miasto Namysłów na prawie magdeburskim. Do Księstwa Wrocławskiego miasto należało do 1294 roku, kiedy to Henryk V Brzuchaty został zmuszony do zrzeczenia się Namysłowa na rzecz Henryka III Głogowczyka. W tym czasie prawdopodobnie istniał już drewniany zamek na sztucznie usypanym, owalnym wzniesieniu.
Pod panowaniem głogowskiej linii Piastów miasto pozostawało do 1323 roku, przy czym w latach 1313 - 1323 było stolicą odrębnej dzielnicy, pod władzą Konrada I oleśnickiego. Książę Konrad I już w 1321 roku wspominał o książęcej warzelni i słodowni.
W 1323 roku Księstwo Namysłowskie przejął Bolesław III Rozrzutny - książę brzesko-legnicki. W 1341 roku książę Bolesław zastawił Księstwo Namysłowskie u króla Kazimierza Wielkiego.
Namysłów był wówczas liczącym się miastem, bo to właśnie do namysłowskiego zamku zaprosił Kazimierz Wielki króla Czech - Karola IV Luksemburskiego. Tu został podpisany układ pokojowy, kończący wojnę polsko-czeską o Śląsk, który wówczas w większości był już lennem czeskim. Traktat pokojowy potwierdzał przynależność Śląska do Królestwa Czech.
Po śmierci Bolesława III Rozrzutnego, a później jego drugiej żony Katarzyny, synowie Bolesława - Wacław I legnicki i Ludwik I brzeski, w 1358 roku sprzedali Księstwo Namysłowskie królowi Czech, cesarzowi rzymskiemu Karolowi IV Luksemburskiemu. Karol IV włączył Księstwo Namysłowskie do Księstwa Wrocławskiego, aby ostatecznie w 1359 roku włączyć do Królestwa Czech.

Ok. 1360 roku na polecenie Karola IV rozpoczęto budowę murowanego zamku, równolegle z murami miejskimi.
Murowaną warownię usytuowano na sztucznie usypanym, owalnym wzniesieniu, prawdopodobnie na drewniano-ziemnych umocnieniach poprzedniej fortyfikacji piastowskiej.
Bezwieżowa, średniowieczna warownia składała się z ceglanych, w dolnych partiach kamiennych murów obwodowych, zamykających powierzchnię ok. 1500 m kw. Do północnej kurtyny dostawiono gotycki, piętrowy dom główny z wydatnym ryzalitem na osi. Oszkarpowany w narożach ryzalit mieścił na parterze sień wejściową, a na piętrze zamkową kaplicę. Na poddaszu znajdował się ganek strzelniczy. Wjazd do zamku usytuowano od wschodu, od strony miasta. Zarówno miasto, jak i zamek otoczono fosą, zasilaną wodami Widawy.
W 1404 roku namysłowski zamek gościł króla Władysława Jagiełłę.
Już wtedy musiało istnieć w Namysłowie kilka browarów, a produkcja i sprzedaż piwa przynosiły duże dochody, nie tylko browarnikom i sprzedawcom, ale też władzy, wydającej zezwolenia na produkcję i sprzedaż bursztynowego napoju.
W 1428 roku zamek namysłowski oblegany był przez husytów, lecz bez powodzenia. Natomiast w 1461 roku, podczas walk o czeską koronę, warownia została zajęta przez wojska miasta Wrocławia, a w 1475 roku Namysłów zdobył król Węgier - Maciej Korwin.
W 1439 roku na zamku namysłowskim została zawarta ugoda pomiędzy kandydatami do tronu czeskiego - królewiczem Kazimierzem Jagiellończykiem i Albrechtem Habsburgiem.

Od 1479 roku Namysłów był we władaniu syna Kazimierza Jagiellończyka - Władysława II Jagiellończyka, króla Czech.
W tym okresie, w 1489 roku rozbudowano namysłowski zamek o niewielki, wschodni dziedziniec zewnętrzny z budynkiem bramnym.

Kiedy w 1526 roku bezpotomnie zginął syn Władysława II - Ludwik I Jagiellończyk - król Czech, Węgier i Chorwacji, Namysłów przeszedł pod panowanie Habsburgów. W tym samym roku na zamku znów powstał browar, produkujący znakomite piwo.

W 1533 roku król Niemiec, Czech i Węgier, arcyksiążę Austrii - Ferdynand I Habsburg wydzierżawił Namysłów Radzie Miasta Wrocławia. Był to okres rozwoju namysłowskiej warowni. Rozbudowano wówczas zamek o wąskie skrzydło zachodnie, uzyskując dodatkową przestrzeń mieszkalną, zbudowano niski budynek kurtynowy przy bramie wjazdowej, a także wzniesiono wieżę bramną.
Podczas wojny trzydziestoletniej (1618 - 1648) zamek mocno ucierpiał. Najpierw został zdobyty przez wojska szwedzkie, a w styczniu 1634 roku Szwedzi byli oblegani przez wojska cesarskie pod dowództwem gen. Schaffgotscha. Podczas oblężenia zamek został częściowo wysadzony. W 1647 roku Szwedzi zniszczyli również mury obronne warowni.
Ponadto w 1658 roku w zamku wybuchł pożar, który dopełnił zniszczeń.
Po wojnie zamek odbudowano, a w latach 50. XVII wieku ponownie ufortyfikowano miasto i zamek. Pod kierunkiem cesarskich specjalistów, wokół miasta i zamku zbudowano system bastionów ziemnych, zgodnie z nowymi zasadami sztuki fortyfikacyjnej. Wokół zamku zbudowano wówczas Redutę Leopolda, składającą się z dwóch półbastionów i muru kurtynowego. W reducie umieszczono drugą, zewnętrzną Bramę Wrocławską. Odtąd warownia namysłowska wraz z miastem stanowiła nowoczesną twierdzę.

W 1703 roku cesarz Leopold I Habsburg sprzedał namysłowski zamek oraz sześć okolicznych wsi zakonowi krzyżackiemu. Krzyżacy przejęli warownię z rąk Rady Miasta Wrocławia i przeznaczyli ją na siedzibę komturii.
Zakonnicy zajmowali się administrowaniem swych majątków, warzyli piwo w zamkowym browarze, a także sprawowali władzę sądowniczą w Namysłowie.

Podczas I wojny śląskiej (1740 - 1742), kiedy król Prus - Fryderyk II Wielki zaatakował Śląsk, jego wojska dotarły również do Namysłowa. W 1741 roku, po kilkudniowym oblężeniu, wojska cesarskie broniące miasta zostały zmuszone do kapitulacji. Podczas oblężenia poważnie ucierpiały mury zamkowe.

W czerwcu 1742 roku we Wrocławiu podpisano układ pokojowy, kończący I wojnę śląską, na mocy którego Monarchia Habsburska utraciła na rzecz Prus niemal cały Śląsk.
Po wojnie Krzyżacy odbudowali umocnienia warowni i nadal gospodarzyli w swych majątkach. W 1770 roku rozbudowali zamek o południowe skrzydło, a nieco później rozebrali wschodni odcinek murów, łącząc trapezowy dziedziniec wewnętrzny z małym, zewnętrznym dziedzińcem wschodnim.

W 1810 roku nastąpiła sekularyzacja majątków klasztornych na terytorium Królestwa Prus, w tym również na Śląsku. Zamek namysłowski stał się wówczas własnością skarbu państwa. Początkowo starosta namysłowski zaadaptował pomieszczenia zamkowe na urzędy powiatowe, jak: starostwo, sejmik powiatowy i urząd skarbowy.
W 1830 roku warownia przeszła w ręce prywatne, natomiast browar pozostał własnością miasta.
W 1861 roku ówczesny właściciel zamku Hugo von Garnier z Biestrzykowic odnowił kaplicę zamkową.

W 1864 roku Augustyn Haselbach, browarnik przybyły z Turyngii, zakupił od namysłowskich mieszczan browar miejski i rozbudował go, zajmując tereny po wyburzonych murach miejskich. Zainstalował nowe linie produkcyjne i zastosował nowe technologie. W oparciu o stare receptury bawarskie, Haselbachowie stworzyli własne receptury warzenia piwa namysłowskiego. Podobno smakowało wyśmienicie. Piwo namysłowskie na początku XX wieku było eksportowane do Chin oraz do niemieckich kolonii w Afryce.
Browar Haselbachów był motorem napędzającym gwałtowny rozwój miasta.

W 1895 roku syn Augustyna - Albrecht Haselbach odkupił namysłowski zamek od hrabiego Hugona von Garnier. W ten sposób znów zamek i browar funkcjonowały w symbiozie.
Wnuk Augustyna - Albrecht August Haselbach, również browarnik, który osiągnął sukces zawodowy, w latach 30. XX wieku poświęcił się również swojemu hobby. Interesował się ogólnie pojętą sztuką, w tym teatrem, muzyką, malarstwem, itp. Zaczął gromadzić dzieła sztuki, zwłaszcza malarstwo i grafikę z widokami regionu oraz przedmioty świadczące o przeszłości miasta i okolic. Wtedy na dziedziniec zamkowy sprowadził z Bukowca w Karkonoszach, późnorenesansową studnię z 1600 roku. W namysłowskiej rezydencji urządził swego rodzaju muzeum regionalne.
Kiedy Haselbachowie w 1945 roku opuszczali na zawsze Namysłów, zabrali ze sobą cenne meble oraz część bezcennej kolekcji Albrechta Augusta. Wysłali do Bawarii również część przyrządów i urządzeń browarniczych. Nie zapomnieli zabrać także rodzinnych receptur piwowarskich.
Haselbachowie wyjechali do Bawarii, gdzie w okolicach Monachium znów uruchomili browar.

Po II wojnie światowej Namysłów znalazł się w granicach Polski. Majątek rodziny Haselbachów upaństwowiono. Pomimo późniejszych przekształceń własnościowych, zamek do dziś związany jest z browarem.
Początkowo w pomieszczeniach zamkowych zakwaterowano repatriantów.
Władze Namysłowa prędko przystąpiły do uruchomienia opuszczonego browaru. Już w końcu 1945 roku browar rozpoczął produkcję, a mieszkańcy znajdowali zatrudnienie. Utworzono wówczas Namysłowskie Zakłady Piwowarsko-Słodownicze, które w 1991 roku przekształciły się w spółką Browar Namysłów sp. z o.o. W zabudowaniach zamku umieszczono biura browaru. W latach 1945 - 1947 mieściło się tu muzeum regionalne. Od lat 60. XX wieku w dawnej rezydencji Haselbachów zamieszkują pracownicy lub byli pracownicy miejscowego browaru.
W 1978 roku w zamku ponownie zorganizowano muzeum, lecz w 1999 roku, równocześnie ze sprzedażą browaru wraz z zamkiem amerykańskiemu inwestorowi, muzeum zostało wyprowadzone z zabytku, a eksponaty trafiły do ratuszowego magazynu.
Na dziedzińcu zamkowym pozostał zabytek z 1600 roku. Jest to późnorenesansowa studnia z piaskowca. Kolisty cokół posiada trzy występy ozdobione maszkaronami, które są podstawą kolumn pokrytych dekoracją roślinną. Kolumny te wspierają kolisty baldachim z płaskorzeźbionym fryzem, dekorowanym roślinnością i głowami lwów.

Dziś średniowieczna warownia jest zaniedbana i praktycznie niedostępna. Zamek trudno jest obejrzeć nawet z zewnątrz, ponieważ jest otoczony zabudowaniami browaru.
Władze miasta podobno prowadzą rozmowy z właścicielem browaru, w sprawie odkupienia zamku lub innego rozwiązania, które umożliwiłoby udostępnienie zabytku lub jego części w celach kulturalnych, turystycznych, wystawienniczych, gastronomicznych, itp.
Należy mieć nadzieję, że władze miasta i browaru porozumieją się w tej sprawie, a średniowieczna warownia odzyska blask. Na pewno bardzo zyskałby na tym wizerunek miasta, a z całą pewnością nie zabrakłoby również turystów chętnych do zwiedzania zamku.