Sanktuarium Maryjne w Świętej Lipce

Opis

Według ustnie przekazywanej informacji, pewnemu skazańcowi, więzionemu w lochach kętrzyńskiego zamku, objawiła się Matka Boża, która poprosiła go o wyrzeźbienie w drewnie swej postaci z Dzieciątkiem. W oczekiwaniu na egzekucję, skazaniec w ciągu nocy wyrzeźbił w kawałku drewna jej figurę. Figura była tak piękna, że strażnicy uznali to za znak boskiego ułaskawienia i zwrócili skazańcowi wolność. Odzyskawszy wolność, uradowany człowiek szedł w kierunku Reszla, a kiedy spotkał rozłożystą lipę - pozostawił na niej swą rzeźbę, jak poleciła mu Piękna Pani.

W krótkim czasie miejsce to zasłynęło łaskami i cudami, a z okolicznych miejscowości zaczęły przychodzić tu pielgrzymki wiernych. Wkrótce zbudowano tu kaplicę o wymiarach 8 x 12 m, wewnątrz której rosła dorodna lipa, wystająca przez otwór w dachu. Na początku XV wieku Święta Lipka była już słynnym miejscem pielgrzymkowym, do którego w 1519 roku pielgrzymował również ostatni wielki mistrz krzyżacki Albrecht.

W 1525 roku, z chwilą sekularyzacji Prus, zostały zakazane wszelkie praktyki katolickie. Kaplicę rozebrano, lipę wycięto, a świętą figurę wrzucono do Jeziora Wirowego. W celu odstraszenia pielgrzymów, na miejscu lipy postawiono szubienicę.

Dopiero Stefan Sadorski, właściciel okolicznych majątków i sekretarz króla Zygmunta III Wazy, wykupił w 1617 roku ziemię, gdzie znajdowały się zasypane gruzem i ziemią fundamenty zniszczonej przez protestantów pierwszej kaplicy. Jesienią 1618 roku odsłonięto fundamenty kaplicy i na nich wzniesiono nową kaplicę. Fasadę kaplicy zdobiły herby króla Zygmunta III Wazy, księcia pruskiego Jana Zygmunta i biskupa Szymona Rudnickiego. Zaginioną cudowną figurkę zastąpił obraz Matki Boskiej Świętolipskiej. Kaplicę konsekrowano jesienią 1619 roku. Grunty, na których stanęła kaplica, Sadorski zapisał kapitule warmińskiej, która w 1639 roku przekazała kaplicę w użytkowanie o.o. jezuitom. Do Świętej Lipki zaczęli przybywać już pielgrzymi nie tylko z Warmii, lecz również z Warszawy, Wilna czy Lwowa. Licznie przybywający pielgrzymi przestawali się mieścić w świętolipskiej kaplicy.

W latach 1688 - 1693, z inicjatywy o.o. jezuitów wzniesiono obecny kościół, którego budowę prowadził Jerzy Ertli - Tyrolczyk z Wilna. Kościół jest barokową świątynią orientowaną, trójnawową, o budowie bazylikowej, z prosto zakończonym dwuprzęsłowym prezbiterium i czteroprzęsłowym korpusem. Nad nawami bocznymi znajdują się empory, odgrodzone od nawy głównej balustradami. Prezbiterium, nawa główna i nawy boczne przykryte są sklepieniami kolebkowymi z lunetami. Fasada kościoła flankowana jest przez dwie kwadratowe wieże, przykryte barokowymi hełmami z latarniami. Na wieżach tych umieszczono w 1740 roku zegar mechaniczny. Jest to ciekawy zabytek, ponieważ mechanizm zegarowy znajdujący się w prawej wieży porusza wskazówki na tarczach zegarowych umieszczonych na obu wieżach.

Kościół otacza czworoboczny krużganek odpustowy z kaplicami narożnymi. Kwadratowe kaplice posiadają kopuły u podstawy kwadratowe, w części górnej zwieńczone ośmiobocznymi latarniami. W niszach na wieżach kościelnych i na kaplicach oraz na frontowym ramieniu krużganka ustawiono 44 rzeźby dłuta Krzysztofa Perwangera z Tolkmicka. Na dziedziniec kościelny prowadzi kuta brama z 1734 roku, wykonana przez Jana Schwartza z Reszla.

Wnętrze kościoła jest bogato dekorowane malowidłami na sklepieniach z lat 1722 - 1727. Są to polichromie autorstwa Macieja Jana Meyera z Lidzbarka Warmińskiego. Tego samego autora jest również wystrój malarski kaplic oraz część malowideł na sklepieniach krużganka. Ołtarz główny, ufundowany w 1712 roku przez biskupa warmińskiego Teodora Potockiego wykonał Krzysztof Peucker. Honorowe miejsce w ołtarzu zajmuje obraz Matki Bożej z 1640 roku, namalowany przez Bartłomieja Pensa, osłonięty w 1720 roku srebrną sukienką, wykonaną przez Samuela Grewa, złotnika z Królewca. Samuel Grew wykonał również pięknie zdobione, srebrne tabernakulum. W 1728 roku wewnątrz kościoła, w miejscu, gdzie kiedyś rosła święta lipa, ustawiono pień drzewa lipowego, na którym umieszczono rzeźbę Matki Bożej z 1652 roku w srebrnej sukience.

Cudowny obraz Matki Bożej Świętolipskiej w 1968 roku został koronowany przez prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego, przy udziale kardynała Karola Wojtyły. W 1983 roku papież Jan Paweł II przyznał kościołowi w Świętej Lipce tytuł Bazyliki Mniejszej.

W świątyni świętolipskiej znajdują się niezwykłe, 40-głosowe organy, zbudowane w latach 1719 - 1721 przez Jana Josua Mosengla z Królewca. Na wieżyczkach organów umieszczone są rzeźby przedstawiające aniołów grających na różnych instrumentach, które poruszają się w takt muzyki.
Prezentacje organów odbywają się od maja do września, natomiast w sezonie turystycznym (lipiec, sierpień), poza prezentacjami - w każdy piątek o godz. 20.00 odbywają się coroczne Świętolipskie Wieczory Muzyczne z udziałem artystów z Polski i zagranicy.

Święta Lipka jest słynnym sanktuarium Maryjnym od czasów średniowiecza i do dziś przyciąga rzesze pielgrzymów z najdalszych zakątków Polski. Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Świętej Lipce należy do najwspanialszych okazów późnego baroku na ziemiach polskich i przedstawia wartość nie tylko sakralną, lecz również jest cennym zabytkiem architektury.