Sulejówek – willa „Milusin”

Opis

XVI-wieczna wieś Sulewo (późniejszy Sulejówek) zaczęła się szybko rozwijać w II połowie XIX wieku. Kiedy w 1866 roku uruchomiono kolej warszawsko-terespolską i otwarto stację Miłosna, w Sulejówku zaczęli osiedlać się pracownicy kolei. Później, gdy w 1898 roku w Rembertowie powstał poligon artyleryjski, w Sulejówku zamieszkały również rodziny rosyjskich oficerów. Dla nich, a także dla coraz liczniej przybywających letników, w 1910 roku uruchomiono przystanek kolejowy Sulejówek.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, Sulejówek był już sporą wsią, posiadającą ok. 60 domów.
Bliskość stolicy, dogodne połączenie kolejowe z Warszawą, uzdrowiskowy klimat, a przede wszystkim niskie ceny nieruchomości spowodowały, że parcele tutaj zaczęli nabywać przedstawiciele ówczesnej elity politycznej kraju.
W 1919 roku Helena Paderewska, żona ówczesnego premiera Rzeczypospolitej Polskiej, kupiła od rodziny Białobrzeskich willę „Białynia”, w której Paderewscy założyli Instytut Oświatowy, późniejsze Ognisko nazwane „Helin” od imienia właścicielki.
W 1920 roku do dworku „Siedziba” wprowadził się pierwszy premier niepodległej Polski – Jędrzej Moraczewski wraz z żoną Zofią.

Również Aleksandra Szczerbińska, przyszła żona Józefa Piłsudskiego, dała się namówić państwu Moraczewskim na zakup parceli w Sulejówku. W styczniu 1921 roku, częściowo za pożyczone pieniądze, zakupiła od pracownika kolei – Konstantego Skorupki pięciomorgową parcelę, składającą się z dwóch działek. Na jednej z nich stała drewniana willa „Otradno”, druga natomiast była niezabudowana.
Po zakupie willi „Otradno”, pani Aleksandra wraz z córkami Wandą i Jadwigą całe lato, aż do połowy października spędziła w swoim własnym domu. Piłsudski tego lata spędził urlop z rodziną w Sulejówku. Piętrowy, drewniany dom letniskowy nie nadawał się wówczas do całorocznego zamieszkania.

Po śmierci Marii Piłsudskiej, pierwszej żony marszałka, 25 października 1921 roku Józef Piłsudski poślubił Aleksandrę Szczerbińską, z którą od wielu lat był w nieformalnym związku i z którą miał dwie córki. Po ślubie naczelnik państwa wraz z rodziną sprowadził się do Belwederu.

Tymczasem Komitet Żołnierza Polskiego w 1922 roku postanowił zbudować murowany dom dla swojego wodza i jego rodziny. W tym celu ogłoszono składkę wśród żołnierzy zawodowych, byłych legionistów, peowiaków, uczestników wojen o niepodległość i granice Polski w latach 1914 – 1921. Projekt domu wykonał wybitny architekt – Kazimierz Skórewicz, który nadał przyszłej neoklasycystycznej willi styl dworkowy, który w II Rzeczypospolitej był symbolem kultury narodowej i tradycji niepodległościowych.
Willę zbudowano w Sulejówku, na parceli rodziny Piłsudskich, nieopodal drewnianej willi „Otradno”. W ekspresowym tempie, przy czynnej pomocy żołnierzy, stanął tam piętrowy dom murowany, kryty wysokim, czterospadowym dachem kalenicowym, pokrytym czerwoną dachówką. Od frontu obszerny ganek kolumnowy zapraszał gości do wnętrza. Był to pierwszy dom w Sulejówku, do którego doprowadzono prąd elektryczny i zainstalowano elektryczne oświetlenie wszystkich pomieszczeń.
Uroczyste przekazanie kluczy oraz aktu potwierdzającego darowiznę żołnierzy dla swego wodza odbyło się w czerwcu 1923 roku. W imieniu Komitetu Żołnierza Polskiego, wręczyli je Aleksandrze i Józefowi Piłsudskim – gen. Tadeusz Rozwadowski i gen. Daniel Konarzewski. Na pamiątkę tego wydarzenia, na frontowej ścianie budynku wmurowano marmurową tablicę z napisem: „Pierwszemu Marszałkowi Polski, Józefowi Piłsudskiemu, Naczelnemu Wodzowi swemu, dom ten wzniósł w roku 1923 żołnierz niepodległej Polski”, a pod nim podpisy generałów Jakuba Krzemieńskiego i Tadeusza Rozwadowskiego.
Piłsudscy swój pierwszy, murowany dom nazwali willą „Milusin”.

W 1923 roku po złożeniu przez Józefa Piłsudskiego obowiązków Naczelnika Państwa i Wodza Naczelnego, cała rodzina Piłsudskich przeniosła się z Belwederu do „Milusina” w Sulejówku. Kiedy Piłsudscy przeprowadzili się do nowego domu, drewniana willa „Otradno” służyła za mieszkanie służbowe żołnierzom strzegącym bezpieczeństwa rodziny.
W willi „Milusin” Józef Piłsudski poświęcił się życiu rodzinnemu, a także twórczości pisarskiej. Tu powstały opracowania historyczne: „Moje pierwsze boje”, „Rok 1920”, „O wartości żołnierza legionów”, „Rok 1863” oraz „Wspomnienia o Gabrielu Narutowiczu”.
W „Milusinie” każdego roku w dniu 19 marca odbywały się huczne imieniny Marszałka, na które przybywali krewni, przyjaciele, znajomi, generalicja i prości żołnierze, a także okoliczni mieszkańcy. W ogrodzie grała orkiestra wojskowa, a impreza stawała się świętem Sulejówka.

W Sulejówku rodzina Piłsudskich mieszkała do 1926 roku. Po przewrocie majowym marszałek powrócił do polityki i znów przeprowadził się z całą rodziną do Belwederu.
„Milusin” pozostał jednak miejscem, do którego bardzo chętnie przyjeżdżali, aby odpocząć od polityki, z dala od zgiełku miejskiego. Organizowali tu spotkania i uroczystości rodzinne, a dziewczynki z radością bawiły się w „Puszczy Milusińskiej”, otaczającej ich dom. Marszałek po raz ostatni odwiedził swój dom w Sulejówku 15 kwietnia 1935 roku.

Józef Piłsudski zmarł 12 maja 1935 roku w warszawskim Belwederze. Po uroczystościach pogrzebowych w Warszawie i w Krakowie, 18 maja 1935 roku trumna z ciałem Marszałka spoczęła w krypcie św. Leonarda w katedrze wawelskiej. Dwa lata później metropolita krakowski Adam Sapieha polecił przeniesienie trumny z ciałem Józefa Piłsudskiego do krypty pod Wieżą Srebrnych Dzwonów, gdzie pozostaje do dziś.

Po śmierci męża, Aleksandra Piłsudska nie zdecydowała się zostać w Sulejówku. We wrześniu 1939 roku wraz z córkami Wandą i Jadwigą wyjechały do Wilna, a następnie przez Litwę, Łotwę i Szwecję dotarły do Anglii, gdzie pozostały na długie lata.
Po wybuchu II wojny światowej, pamiątki po marszałku Józefie Piłsudskim z Muzeum Belwederskiego zostały wywiezione w kilku transportach za granicę: przez Bukareszt lub Sofię, Paryż, Chicago, docelowo do Londynu, gdzie zostały przekazane do Muzeum Józefa Piłsudskiego.
Podczas okupacji hitlerowskiej okolice „Milusina” i „Siedziby” Moraczewskich znalazły się na terenie ośrodka Abwehry, gdzie niemieckich agentów szkolono do pracy wywiadowczej w Związku Radzieckim.
Zimą 1940 roku Niemcy wysiedlili państwa Moraczewskich z ich dworku „Siedziba”. Moraczewscy zamieszkali wówczas w drewnianej willi „Otradno”, tzw. Drewniaku Piłsudskich. Tam 5 sierpnia 1944 roku Jędrzej Moraczewski zginął od odłamka pocisku.

„Milusin” nietknięty przetrwał działania wojenne. W 1944 roku w „Milusinie” zamieszkała siostra pani Aleksandry – Wanda Norwerthowa z kucharką rodziny Piłsudskich, Adelcią Haybutowicz, natomiast w „Drewniaku” – Konstanty Miloch, żandarm z ochrony marszałka Piłsudskiego.
Taki stan utrzymywał się do 1947 roku, kiedy to z rozkazu wiceministra Obrony Narodowej – Piotra Jaroszewicza, wojsko wykwaterowało mieszkańców, a także skonfiskowało meble i wyposażenie „Milusina”. Większość wyposażenia zaginęła. Na ogrodzeniu posesji pojawiły się tabliczki z napisem „Teren wojskowy. Wstęp pod karą wzbroniony”. Nie ma pewności, kto użytkował wówczas „Milusin”. Z dużym prawdopodobieństwem willa Piłsudskich pozostawała do dyspozycji ambasadora ZSRR.

W 1956 roku posesja Piłsudskich przeszła we władanie gminy, która w następnym roku w willi „Milusin” umieściła przedszkole, natomiast w drewnianej willi „Otradno” zorganizowano mieszkania kwaterunkowe.

W 1988 roku działalność swą wznowiło Towarzystwo Przyjaciół Sulejówka, założone jeszcze przed wojną przez Jędrzeja Moraczewskiego. Staraniem Towarzystwa w 1989 roku utworzono w Sulejówku enklawę historyczną, którą wpisano do rejestru zabytków. W skład enklawy historycznej Sulejówka weszła willa „Milusin” i willa „Otradno” (tzw. Drewniak) wraz z otaczającymi je terenami zieleni, willa „Bzów” – dawna Adiutantura Naczelnego Wodza, a także dworek „Siedziba” państwa Moraczewskich. W willi „Bzów” działała wówczas przychodnia zdrowia.

W 1990 roku z emigracji powróciły do Polski córki Józefa i Aleksandry Piłsudskich – Wanda Piłsudska i Jadwiga z Piłsudskich Jaraczewska z rodziną. Aleksandra Piłsudska zmarła w 1963 roku w Londynie. W 1994 roku córki Marszałka sprowadziły do Polski prochy swej matki, które pochowały ma Starych Powązkach w Warszawie.

Tego samego roku założyły Fundację Rodziny Józefa Piłsudskiego, której celem było roztoczenie opieki nad pamiątkami po swym ojcu i rodzinnym domem „Milusin” w Sulejówku.
10 listopada 2000 roku, dzięki wsparciu Towarzystwa Przyjaciół Sulejówka i współpracy z władzami miasta, Fundacja odzyskała willę „Milusin”.

W styczniu 2001 roku, po długiej chorobie zmarła w Warszawie Wanda Piłsudska.

Po śmierci siostry Jadwiga zadbała o sprowadzenie z Wielkiej Brytanii do Polski pamiątek po Marszałku, które były przechowywane przez pół wieku u przyjaciół i w placówkach emigracyjnych.
Po zorganizowaniu pierwszej wystawy pamiątek po Józefie Piłsudskim okazało się, że skromna willa Marszałka jest zbyt mała, aby zmieścić tam ekspozycję i zapewnić bezpieczeństwo eksponatom. Pojawiła się potrzeba stworzenia muzeum. Tymczasem większość pamiątek została zdeponowana w Muzeum Wojska Polskiego oraz na Zamku Królewskim w Warszawie.
Od 2004 roku w domu Piłsudskich w Sulejówku Fundacja Rodziny Józefa Piłsudskiego organizowała konferencje i sympozja naukowe.

Niebawem Fundacja zorganizowała w dworku Marszałka wystawę biograficzną, zatytułowaną „Co pamięta Milusin”. Wystawa ta przedstawiała codzienne życie rodziny w „Milusinie”. Powstała na bazie wspomnień pani Jadwigi Jaraczewskiej, zasłyszanych opowieści rodzinnych oraz starych rodzinnych fotografii.
Miejsce najważniejszych mebli, zrabowanych w 1947 roku, wyznaczają białe linie na podłodze, natomiast na ścianach każdego pokoju wyświetlane są krótkie filmy, prezentujące przedwojenne fotografie tych pomieszczeń z oryginalnym wyposażeniem. Po tej wystawie wirtualnie oprowadza młodsza córka Aleksandry i Józefa Piłsudskich – Jadwiga Jaraczewska, która swe dzieciństwo spędziła w „Milusinie”. Wraz ze swą wnuczką, a prawnuczką Marszałka – Wandą Onyszkiewicz, czyta również wspomnienia Aleksandry Piłsudskiej.
Nostalgiczna wystawa mieści się nie tylko we wnętrzach willi, ale też w wielu miejscach ogrodu, gdzie rozmieszczone zostały plansze z fotografiami, informacjami i anegdotami o pierwszych mieszkańcach „Milusina”.

W kwietniu 2006 roku, po wykwaterowaniu lokatorów, Fundacja odzyskała drewnianą willę „Otradno” (Drewniak), natomiast w 2007 roku miasto wydzierżawiło Fundacji murowaną willę „Bzów” wraz z terenem zielonym wokół domu.

10 listopada 2008 roku, w przeddzień 90. rocznicy odzyskania niepodległości, w willi „Milusin”, w dawnym domu Marszałka podpisano umowę w sprawie utworzenia Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Umowę tę z ramienia Fundacji Rodziny Józefa Piłsudskiego podpisała córka Marszałka – Jadwiga Jaraczewska, a w imieniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego – minister Bogdan Zdrojewski. Fundacja wniosła posiadane grunty, budynki i ponad 1500 pamiątek osobistych po Józefie Piłsudskim. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego został zobowiązany do zapewnienia funduszy na bieżącą działalność Muzeum, natomiast środki na budowę nowoczesnego kompleksu muzealno-edukacyjnego zostały zapisane w Wieloletnim Programie Rządowym. Nowy budynek Muzeum miał stanąć na terenie enklawy historycznej Sulejówka, w pobliżu willi „Milusin”.
W skład Muzeum miał wejść nowy budynek wystawienniczy oraz część historyczna, na którą składały się: willa „Milusin”, drewniana willa „Otradno”, willa „Bzów”, dawny ogród Piłsudskich oraz tereny zielone otaczające willę „Bzów”.
Stała ekspozycja w nowym kompleksie muzealnym ma być podzielona na pięć galerii chronologicznych: Ziuk, Wiktor, Komendant, Naczelnik i Marszałek, a także szóstą wystawę – Symbol, odnoszącą się do pamięci o Józefie Piłsudskim.
W „Milusinie” ma pozostać wystawa biograficzna prywatnego życia Marszałka. „Drewniak” prawdopodobnie będzie siedzibą Fundacji Rodziny Józefa Piłsudskiego.
Pierwszym dyrektorem Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku został Krzysztof Jaraczewski – wnuk Józefa Piłsudskiego.

W listopadzie 2014 roku zmarła młodsza córka Marszałka – Jadwiga Jaraczewska, założycielka Fundacji Rodziny Józefa Piłsudskiego. Pochowana została na Starych Powązkach w Warszawie, obok siostry Wandy, męża Andrzeja oraz sprowadzonych z Londynu prochów swej matki Aleksandry.

Jadwiga Jaraczewska nie doczekała powrotu do „Milusina” części oryginalnych mebli, odnalezionych po latach w Ośrodku Reprezentacyjnym MON w Helenowie (dziś dzielnica Pruszkowa). Meble z salonu Piłsudskich oraz kilka obrazów powróciły do „Milusina” w 2015 roku.
Jadwiga nie doczekała również rozpoczęcia budowy nowego gmachu Muzeum.

Budowa nowoczesnego kompleksu wystawienniczo-edukacyjnego rozpoczęła się w październiku 2015 roku. W 2018 roku, w 100. rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę, miało nastąpić uroczyste otwarcie nowego Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.
10 listopada 2018 roku na budynku w stanie surowym, z wielką pompą zawieszono wiechę. Minęła 101. rocznica odzyskania niepodległości i dowiadujemy się, że nareszcie zakończyła się budowa nowej siedziby Muzeum, ale trwają jeszcze odbiory techniczne. Uroczyste otwarcie Muzeum Józefa Piłsudskiego dla zwiedzających planowane jest na 13 czerwca 2020 roku i ma być połączone z corocznym Świętem Miasta Sulejówka.
Szkoda, że przez cały okres budowy nowego kompleksu muzealnego, willa „Milusin” była niedostępna dla publiczności.