Krasne - kościół św. Jana Chrzciciela

Opis

Pierwsza parafia w Krasnem erygowana była w 1380 roku przy drewnianym kościele św. Jana Chrzciciela, ufundowanym przez Sławomira de Crasne. Już pod koniec XIV wieku w podziemiach tej świątyni chowano zmarłych członków rodu właścicieli Krasnego.
Po upływie niespełna 100 lat, w 1477 roku, w miejscu starej świątyni wzniesiono nową, również drewnianą, ufundowaną przez stolnika ciechanowskiego, Mikołaja z Krasnego. Kościół ten przejął patrona poprzedniej świątyni. W 1570 roku spłonęła nawa tego kościoła.

Wtedy to biskup krakowski, podkanclerzy wielki koronny Franciszek Krasiński ufundował nową, murowaną świątynię. W rzeczywistości, do ocalałego prezbiterium dobudowano późnogotycki, czteroprzęsłowy korpus jednonawowy, z parą kaplic po bokach oraz czworoboczną wieżą przy elewacji zachodniej. W wieży tej umieszczono skarbiec parafialny. Południowa kaplica św. Wawrzyńca i północna św. Andrzeja wraz z nawą tworzyły plan krzyża łacińskiego.
Pod wschodnią częścią nawy wymurowano krypty grobowe, do których przeniesiono szczątki zmarłych Krasińskich, pochowane pierwotnie pod drewnianym kościołem.
Prace budowlane zakończono w 1575 roku i 18 września tego roku świątynia została konsekrowana przez biskupa płockiego Piotra Myszkowskiego, pod starym wezwaniem św. Jana Chrzciciela.
W pierwszej połowie XVII wieku przebudowano fasadę kościoła w stylu późnego renesansu.
W latach 60. XVII wieku Jan Kazimierz Krasiński - wojewoda płocki i pułkownik królewski, zbudował murowane, sklepione krypty grobowe, a nad nimi wzniósł murowane prezbiterium.
Syn Jana Kazimierza – Jan Dobrogost Krasiński, również pułkownik królewski i wojewoda płocki, w 1670 roku rozbudował świątynię według projektu znanego architekta Tylmana z Gameren. Dobudowano wówczas do nawy głównej dwie niższe nawy boczne. Na zewnętrzne ściany naw bocznych przeniesiono wcześniejsze płyty nagrobne Jana i Katarzyny z ok. 1575 roku oraz Andrzeja i Katarzyny z ok. 1580 roku.
Po rozbudowie świątyni o nowe prezbiterium i nawy boczne, kościół ponownie konsekrowano w 1684 roku, nadając mu dodatkowe wezwanie Podwyższenia Krzyża Świętego.

W latach 1682 – 1879 parafia obsługiwana była przez kanoników regularnych z Czerwińska.

Kolejna rozbudowa kościoła miała miejsce w 1746 roku, z fundacji starosty opinogórskiego – Błażeja Jana Krasińskiego. Wówczas to za prezbiterium, na murowanym podziemiu dobudowano zakrystię ze skarbcem na piętrze. Wtedy też przeniesiono skarbiec parafialny z wieży kościelnej do nowego pomieszczenia.
Rok później, w 1747 roku starosta opinogórski zatrudnił Sebastiana Ecksteina – malarza pochodzącego z Brna na Morawach, do wykonania polichromii we wnętrzu świątyni. Eckstein namalował kilkanaście kompozycji iluzjonistycznych, pokrywając ściany prezbiterium, nawy głównej oraz naw bocznych. Prezbiterium zyskało wówczas wielkie malowidło na ścianie czołowej, tematycznie dostosowane do drugiego wezwania świątyni i przedstawiające „Podwyższenie Krzyża Świętego”.
W połowie XVIII wieku kościół w Krasnem wyposażono w organy, a w kolejnych latach świątynia otrzymała również rokokowy ołtarz, ambonę umieszczoną przy drugim filarze oraz dwa konfesjonały. Z tego okresu pochodzi również barokowa chrzcielnica z czerwonego marmuru, z metalową nakrywą zwieńczoną koroną na poduszce.

W 1808 roku pożar kościoła uszkodził fasadę, a także naruszone zostały boczne ściany świątyni. Skutki tego pożaru długo nie zostały usunięte. Dopiero w 1826 roku przemurowano nadszarpniętą pożarem fasadę zachodnią wraz z wieżą, wzmocniono ściany i odremontowano świątynię.

W II połowie XIX wieku Ludwik Krasiński, pod kierunkiem architekta Wincentego Rakiewicza i przy udziale rzeźbiarza Juliusza Faustyna Cenglera, zmodernizował zarówno kościół, jak i podziemną nekropolię rodową.
Powiększono wówczas, przesklepiono i ozdobiono XVIII-wieczne krypty grobowe rodu Krasińskich oraz przebito od północy osobne wejście do podziemi.
We wnętrzu kościoła zlikwidowano ażurową, architektoniczną oprawę ołtarza głównego, a także ambonę przy drugim filarze. Drewnianą balustradkę oddzielającą prezbiterium zastąpiono balustradą z białego marmuru. W całej świątyni ułożono kamienną posadzkę. Płytę nagrobną Teresy i Jadwigi Krasińskich położono ukośnie na cokole, a nad nią zamontowano nową ambonę. Odnowiono liczne epitafia i płyty nagrobne. Ludwik Krasiński ufundował również nowy, marmurowy ołtarz główny, umeblował zakrystię i skarbiec, a także sprowadził ze Lwowa organy wykonane przez firmę Jana Śliwińskiego.
Wtedy też ozdobiono fasadę świątyni, wypełniając rozetą kolistą wnękę nad portalem zachodnim, a powyżej do balkoniku na osi fasady dobudowano balustradę.
Z drugiej połowy XIX wieku pochodzą również posągi św. Jana Chrzciciela i św. Augustyna na filarach bramy.

W 1915 roku kościół w Krasnem został uszkodzony przez niemiecką artylerię. Prędko jednak został odbudowany przez ówczesnych właścicieli Krasnego – Marię Ludwikę z Krasińskich Czartoryską i jej męża Adama Ludwika Czartoryskiego.
Podczas II wojny światowej świątynia doznała nieznacznych zniszczeń, lecz podczas okupacji podobno miała być ograbiona i zniszczona. Mówiono, że to osobista interwencja księżnej Marii Ludwiki z Krasińskich Czartoryskiej u Hansa Franka uchroniła przed rozbiórką świątynię wraz z rodową nekropolią Krasińskich.
Po II wojnie światowej wielokrotnie remontowano kościół i jego podziemia. Gruntowny remont podziemi wraz z ich osuszeniem przeprowadzono w latach 2012 – 2014. W następnej kolejności poddano konserwacji cenne freski wewnątrz świątyni.

Dziś, po wielu remontach, sylweta rodowej świątyni Krasińskich pięknie prezentuje się na tle dworskiego parku i niskiej zabudowy Krasnego.
Kościół w Krasnem jest orientowaną, trzynawową bazyliką, o czteroprzęsłowym korpusie i jednoprzęsłowym, prosto zamkniętym prezbiterium. Od wschodu, za prezbiterium mieści się zakrystia ze skarbczykiem na piętrze, a za nią kruchta wschodnia. Od zachodu do nawy głównej dostawiona jest czworoboczna wieża z niewielkimi pomieszczeniami po bokach. W południowym pomieszczeniu przywieżowym znajduje się południowa kruchta.
Zachodnia fasada z wtopioną, czworoboczną wieżą, ujęta jest w narożach skośnymi szkarpami. Na osi fasady znajduje się kamienny, barokowy portal z 1740 roku, zwieńczony łukowatym gzymsem, pod którym mieści się tablica informująca o fundacji świątyni w latach 1570 – 1575. Powyżej portalu dekoracyjna rozeta w kolistym oknie, a nad nią mały, półokrągły balkonik z żeliwną balustradą, na który prowadzą z wieży półkoliście zamknięte drzwi. Wyżej znajduje się występ w formie półkolistej służki, który powyżej gzymsu wieńczącego przechodzi w cylindryczną wieżyczkę z latarnią. Po bokach, u podstawy tego występu mieszczą się półkoliście zamknięte otwory dzwonne. Podobne pary otworów znajdują się również w bocznych elewacjach wieży, lecz tam zwieńczone są dodatkowo trójkątnymi szczycikami. Ponad otworami dzwonnymi wieżę obiega gzyms, a wyżej, ponad małymi otworami – wydatny gzyms wieńczący. Powyżej gzymsu wznoszą się schodkowe szczyty – wschodni i zachodni – z kątowymi sterczynami, między którymi umieszczono spływy wolutowe. Oba szczyty wieży wieńczą murowane wieżyczki z latarniami. Boczne partie fasady posiadają na dole koliste okna, a nad nimi okna o wykroju prostokąta przenikającego się z owalem. Wyżej znajdują się pary czworobocznych blend, nad którymi umieszczono gzymsy. Boczne części fasady wieńczą schodkowe półszczyty flankujące wieżę, rozczłonkowane skośnymi sterczynami, między którymi mieszczą się półkoliście zamknięte blendy i spływy wolutowe. Wszystkie sterczyny fasady i wieży zwieńczone są metalowymi chorągiewkami.
Elewacje boczne świątyni rozczłonkowane są parami pilastrów. Nawy boczne posiadają tylko niewielkie okna od strony wschodniej, natomiast elewacje boczne naw bocznych nie posiadają okien. Powyżej dachów naw bocznych mieszczą się duże, łukowato zamknięte okna nawy głównej. Do północnej elewacji świątyni dostawiona jest kruchta, która prowadzi do krypt grobowych rodu Krasińskich.
Wszystkie drzwi zewnętrzne w kościele są metalowe, ozdobione herbem Krasińskich – Ślepowron.
Kościół w Krasnem przykrywa jednokalenicowy dach trójspadowy kryty dachówką, podobnie jak zakrystię i kruchtę wschodnią. Nawy boczne i pomieszczenia przywieżowe przykryte są dachami pulpitowymi. Kruchtę północną przykrywa blaszany dach dwuspadowy, a wieżę kościelną – blaszany dach siodłowy. Na połączeniu nawy głównej z prezbiterium wznosi się ośmioboczna wieżyczka sygnaturki obita miedzianą blachą, zwieńczona baniastym, miedzianym hełmem z latarnią.

Wnętrze kościoła oświetlają duże okna nawy głównej i prezbiterium. Niskie, dość ciemne nawy boczne pozbawione są okien – jedyne okna od wschodu przesłonięte są ołtarzami bocznymi.
Wnętrza świątyni przykrywają sklepienia kolebkowo-krzyżowe na gurtach.
Ściany boczne nawy głównej i prezbiterium rozczłonkowane są toskańskimi pilastrami, dźwigającymi belkowanie.
Nawa główna otwiera się do niskich naw bocznych szerokimi, niskimi, półkoliście zamkniętymi arkadami.
Ściany kościoła pokryte są XVIII-wieczną polichromią, wykonaną przez Sebastiana Ecksteina. Na ścianie czołowej prezbiterium artysta umieścił wielkie malowidło iluzjonistyczne, przedstawiające scenę Podwyższenia Krzyża Świętego, co nawiązuje do drugiego wezwania świątyni. Na bocznych ścianach prezbiterium i nawy głównej widnieją sceny Męki Pańskiej. Ściany naw bocznych pokryte są malowidłami przedstawiającymi sceny maryjne i obrazy związane ze świętymi.

W prezbiterium, na tle sceny Podwyższenia Krzyża Świętego, stoi ołtarz główny z białego marmuru z marmurowym tabernakulum o metalowych, złoconych drzwiczkach. Tabernakulum zwieńczone jest sceną Ukrzyżowania. Mensę ołtarzową zdobi złocone antepedium z płaskorzeźbioną sceną Złożenia Chrystusa do Grobu oraz narzędziami Męki Pańskiej.
Ściany boczne prezbiterium wypełniają architektoniczne konstrukcje nagrobkowo-epitafijne z marmuru w kilku kolorach. Z prawej strony znajduje się nagrobek Jana Kazimierza Krasińskiego, natomiast z lewej strony – jego dwóch kolejnych żon: Urszuli z Grzybowskich i Amaty Andrault de Langeron.
Z lewej strony prezbiterium znajduje się ambona z końca XIX wieku, a pod nią płyta nagrobna Teresy z Chodkiewiczów i Jadwigi Teresy z Jabłonowskich – dwóch kolejnych żon Jana Dobrogosta Krasińskiego.
W nawach bocznych znajdują się XIX-wieczne, neorenesansowe ołtarze boczne. W ołtarzu nawy południowej umieszczony jest obraz Matki Bożej Częstochowskiej w XVIII-wiecznej, barokowej ramie, natomiast w ołtarzu nawy północnej – XVII-wieczny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem.
Z prawej strony nawy głównej, przy prezbiterium, stoi późnobarokowa, XVIII-wieczna chrzcielnica z czerwonego marmuru.
W kruchcie ustawiono kropielnicę z 1881 roku, z różowego marmuru, ozdobioną herbem Krasińskich – Ślepowron.
W zachodniej części świątyni znajduje się empora chóru muzycznego, wsparta na trzech arkadach. Na emporze chóru mieszczą się XIX-wieczne organy z późnobarokowym prospektem organowym.
Wnętrze świątyni w Krasnem wypełnione jest renesansowymi i barokowymi płytami i pomnikami nagrobnymi oraz epitafiami, głównie rodu Krasińskich.

W podziemnej nekropolii Krasińskich chowani byli przedstawiciele rodu od XIV do XX wieku. Są tu grobowce Jana Kazimierza Krasińskiego i jego dwóch żon, biskupa kamienieckiego - Adama Krasińskiego, Ludwika Krasińskiego i jego żony Elizy, Michała Hieronima Krasińskiego, a także urny z sercami oficerów napoleońskich. Liczni przedstawiciele rodu pochowani są w zamurowanych niszach katakumb, odgrodzonych kratą. W podziemiach kościoła mieści się sklepiona kaplica grobowa z marmurowym ołtarzem.

Po odwiedzeniu świątyni w Krasnem wraz z podziemną nekropolią, nabiera się pewności, że ta niewielka obecnie wioska była niegdyś gniazdem rodowym potężnego rodu hrabiów Krasińskich.