Błonie - kościół farny Świętej Trójcy

Opis

Pierwsza pisemna wzmianka o błońskiej farze pochodzi z 1257 roku, kiedy to biskup poznański Boguchwał III upoważnił biskupa płockiego do konsekracji dwóch ołtarzy w błońskim kościele. Świątynia musiała więc już istnieć lub być w trakcie budowy.
W 1288 roku Konrad II książę mazowiecki ufundował w Błoniu murowaną świątynię, jako wotum za ocalenie z niewoli. Prawdopodobnie była to już druga z kolei świątynia zbudowana w tym miejscu.
Z fundacji Konrada II wzniesiono kościół w stylu późnoromańskim z elementami wczesnego gotyku. Była to orientowana, trójnawowa świątynia, zbudowana w układzie bazylikowym, o czteroprzęsłowym korpusie nawowym i jednoprzęsłowym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium.
Masywne filary międzynawowe oraz niezbyt wysokie, zaokrąglone okna sugerują styl romański, natomiast ostrołukowy wykrój arkad międzynawowych i ostry łuk tęczowy świadczą o stylu gotyckim. Gotyckie są również sklepienia krzyżowo-żebrowe w nawach bocznych oraz pierwotne sklepienie nawy głównej. Prezbiterium i południowa zakrystia sklepione są późnogotyckim sklepieniem kryształowym, rzadko występującym na Mazowszu. Błońska fara została oszkarpowana – prezbiterium trójuskokowymi przyporami, natomiast ściany boczne niskimi, dwuuskokowymi.
Konrad II Mazowiecki (Czerski) osadził w tym kościele kanoników regularnych laterańskich, sprowadzonych z Czerwińska nad Wisłą.
W 1642 roku kościół został uszkodzony przez pożar. Szybko odbudowano świątynię i jeszcze przed 1650 rokiem została konsekrowana przez ks. Jana Baykowskiego z Zalesia, biskupa sufragana poznańskiego.
Świeżo odremontowany kościół kilka lat później został zniszczony podczas najazdu Szwedów. Po tych wydarzeniach kościół poddano gruntownemu remontowi, podczas którego świątynię częściowo zbarokizowano.
Z tego okresu pochodzi zachodnia fasada kościoła oraz szczyt wschodni, wieńczący ścianę zamykającą prezbiterium. Podczas remontu odbudowano uszkodzoną część sklepień. Środkowe dwa przęsła nawy głównej otrzymały sklepienia krzyżowe o łagodniejszych łukach, zdobione sztukaterią i wsparte na rozdzielającym je pasie gurtowym. Sklepienie pierwszego i czwartego przęsła pozostało krzyżowo-żebrowe.
W tym okresie zmieniono również wyposażenie świątyni – postawiono nowe ołtarze, a na chórze muzycznym umieszczono organy z drugiej ćwierci XVII wieku.
Prace remontowe zakończono w 1661 roku. 15 września 1661 roku biskup poznański Wojciech Tolibowski poświęcił w nim cztery ołtarze.
W XVIII wieku do nawy północnej dobudowano barokową kaplicę Ukrzyżowania Pańskiego.
Z połowy XVIII wieku pochodzi również dwukondygnacyjna dzwonnica, wzniesiona na planie kwadratu w północno-wschodnim narożniku cmentarza kościelnego.
Początkowo błońską farę otaczał cmentarz grzebalny. Do dziś na elewacji świątyni zachowały się tablice nagrobne zmarłych parafian. W 1760 roku założono nowy cmentarz, oddalony od kościoła o kilkaset metrów.
W latach 20. XX wieku elewacje kościoła zostały otynkowane, a w 1947 roku wnętrze świątyni pomalowano farbą olejną. Wtedy też przykryto tynkiem resztki dawnej polichromii.

Proboszczami parafii Świętej Trójcy w Błoniu byli kanonicy regularni laterańscy, natomiast w 1831 roku parafia przeszła w zarząd kleru diecezjalnego i od tej pory kapłani diecezjalni sprawują opiekę duszpasterską.

Pożary górnych partii świątyni, przebudowy i zmiany stylowe nie zmieniły konstrukcji kościoła wzniesionego przez Konrada II, księcia mazowieckiego. Jest to ten sam XIII-wieczny kościół, uzupełniony i wzbogacony przez nawarstwienia stylowe oraz dzieła sztuki z różnych epok.

Dziś kościół Świętej Trójcy w Błoniu stoi na placu ogrodzonym murem ( w odcinku wschodnim parkanem). Na teren kościelny prowadzą dwie bramy – od zachodu i od północy oraz furtka od strony wschodniej.
Zachodnia fasada rozczłonkowana jest parą wysokich przypór. W centralnej części mieści się skromny portal, zwieńczony trójkątnym frontonem. Nad portalem prostokątne okno z witrażem Trójcy Świętej. Boczne części fasady, flankowane niskimi przyporami, zwieńczone są skośnymi krawędziami dachu. Fasadę wieńczy szczyt z trójkątnym frontonem, pod którym umieszczono XVIII-wieczny obraz Matki Bożej Różańcowej, namalowany na blasze.
Wschodni szczyt, nadbudowany w XVII wieku nad ścianą zamykającą prezbiterium, zwieńczony jest trójkątnym frontonem z obeliskowymi sterczynami po bokach i nadbudowaną nad nim niewielką, otwartą wieżyczką sygnaturki.
Nawę główną, prezbiterium i północną kruchtę kościoła przykrywają ceramiczne dachy dwuspadowe, nawy boczne i zakrystie – dachy pulpitowe, kaplicę Ukrzyżowania – namiotowy dach łamany, natomiast wieżyczkę sygnaturki i dzwonnicę – dachy namiotowe.

Wnętrze błońskiej fary kryje wiele cennych zabytków.
W prezbiterium mieści się późnorenesansowy, drewniany ołtarz główny z połowy XVII wieku. W centralnym miejscu ołtarza umieszczono obraz Trójcy Świętej z 1873 roku, ufundowany przez dziedzica Bieniewic – Aleksandra Marków. Po bokach obrazu, w niszach ustawiono figury patronów Polski - świętych biskupów Wojciecha i Stanisława. W górnej kondygnacji ołtarza mieści się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z II połowy XVIII wieku, po bokach którego, również w niszach, stają figury św. Kazimierza Królewicza i św. Sebastiana. Ołtarz główny został przemalowany na czarno w latach powstania styczniowego, na znak żałoby narodowej.
Przed prezbiterium znajdują się XVIII-wieczne rzeźby barokowe – z lewej św. Jana Ewangelisty, z prawej św. Jana Nepomucena.
Północną nawę boczną zamyka od wschodu ołtarz Matki Bożej z XVII wieku, z obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem. Obraz posiada XVIII-wieczne, srebrne sukienki. Obok ołtarza zawieszone są liczne wota.
Na zamknięciu południowej nawy znajduje się ołtarz św. Antoniego Padewskiego z XVII wieku z obrazem św. Antoniego z Dzieciątkiem.
Ołtarze boczne św. Teresy z Lisieux z wizerunkiem św. Rocha w zwieńczeniu oraz św. Szymona z Lipnicy z wizerunkiem św. Stanisława w zwieńczeniu, umieszczone w nawie głównej, pochodzą z XVIII wieku.
W nawie głównej znajduje się barokowa ambona z XVIII wieku, XIX-wieczna chrzcielnica stylizowana na barok z nakrywą ozdobioną rzeźbioną sceną chrztu Chrystusa oraz krucyfiks z figurą Chrystusa z 1931 roku. Ściany świątyni zdobią XIX-wieczne, płaskorzeźbione, polichromowane stacje Drogi Krzyżowej.
Na szczególną uwagę zasługują organy, pochodzące z drugiej ćwierci XVII wieku. Prospekt tych organów nie jest wprawdzie tak ozdobny, jak modrzewiowy, rokokowy prospekt najstarszych w Polsce organów w farze w Kazimierzu Dolnym, ale są od nich młodsze tylko o kilka lat. Organy w błońskiej farze mają piękne brzmienie również dzięki doskonałej akustyce świątyni.
W XVIII wieku do nawy północnej dobudowano kaplicę Ukrzyżowania Pańskiego, w ołtarzu której mieści się Krucyfiks z figurą Chrystusa oraz figury tworzące Grupę Ukrzyżowania.
Ważnym zabytkiem kościoła Świętej Trójcy jest również feretron Matki Bożej Loretańskiej z 1776 roku, ufundowany przez ks. Antoniego Zielonkę, a także portret fundatora świątyni – księcia mazowieckiego Konrada II, wiszący w zakrystii.
Kościół Świętej Trójcy w Błoniu posiada przepiękne witraże w prezbiterium oraz mniejsze, współczesne w oknach nawy południowej i w zachodniej fasadzie.