Gorlice - Bazylika Narodzenia NMP

Opis

Pierwszy kościół w Gorlicach wzniesiono w II połowie XIV wieku. Była to murowana świątynia, zbudowana w stylu gotyckim. Zarówno nawę, jak i prezbiterium przykrywały sklepienia krzyżowo-żebrowe. Kościół ten, oprócz ołtarza głównego, posiadał również ołtarz boczny św. Jana Chrzciciela.
W okresie reformacji Gorlice były własnością kalwińskiej rodziny Pieniążków, którzy w II połowie XVI wieku zamienili kościół katolicki na świątynię ewangelicką. Decyzją Trybunału Koronnego kościół gorlicki w 1626 roku został przywrócony katolikom.

Podczas „potopu” szwedzkiego, w 1657 roku wojska księcia Siedmiogrodu - Jerzego II Rakoczego, sprzymierzeńca Szwedów, spaliły część Gorlic, w tym kościół Narodzenia NMP.

Po zakończeniu wojny ze Szwedami, świątynia została odbudowana. Umieszczono w niej wówczas cztery ołtarze: Najświętszej Marii Panny, św. Katarzyny, św. Walentego i św. Józefa. Kościół wraz z ołtarzami w 1675 roku konsekrował biskup Mikołaj Oborski.
Pod koniec XVII wieku do korpusu kościoła dobudowano kaplicę Świętej Trójcy z ołtarzami: Świętej Trójcy, św. Antoniego oraz Nawiedzenia Matki Bożej. W 1728 roku wzniesiono wieżę kościelną. Przed 1778 rokiem dobudowano kaplicę Bożego Ciała.
Pod koniec XVIII wieku kościół gorlicki był świątynią jednonawową z dwiema kaplicami, przykrytą gontowym dachem. Na dachu znajdowała się wieżyczka sygnaturki obita żelazną blachą. Przy kościele wznosiła się murowana dzwonnica kryta gontem, z trzema dzwonami, zegarem i dzwonkiem za konających. Kościół posiadał trzy zakrystie. Do wnętrza świątyni prowadziły trzy wejścia, a światło dzienne dostawało się przez dwanaście okien. Podłoga wyłożona była kamieniem i cegłą. Bogate było wyposażenie kościoła. Znajdowało się tutaj dwanaście ołtarzy, kamienna chrzcielnica, ambona, zabytkowe tabernakulum oraz założone w 1762 roku stacje Drogi Krzyżowej. Świątynia wyposażona była w 18-głosowe organy.
Kościół Narodzenia NMP w Gorlicach spłonął w 1799 roku.

Obok kościoła znajdował się mały cmentarz przykościelny, na którym na początku XVIII wieku wzniesiona została kaplica. Fundatorem kaplicy był gorlicki mieszczanin o nazwisku Cieślik. Była to murowana, dwupoziomowa budowla. Górna kaplica, zwana Ogrójcem, posiadała ołtarz Zdjęcia Chrystusa z Krzyża z wymalowanymi tajemnicami Jego męki. W dolnej kaplicy, zwanej Więzieniem Chrystusa, znajdował się ołtarz Matki Bożej Bolesnej, a pośrodku pomieszczenia stała łaskami słynąca, naturalnej wielkości figura Chrystusa przywiązanego do słupa. Obydwa poziomy kaplicy zamykane były drzwiami i oświetlone naturalnym światłem, wpadającym przez okna. Kaplica wyposażona była w szafy do przechowywania paramentów liturgicznych ( naczynia, szaty, itp.) oraz mały chór muzyczny.
Po pożarze kościoła kaplica ta przejęła funkcję kościoła parafialnego.

Kościół gorlicki odbudowano, a podczas odbudowy dodano mu nawy boczne. W 1864 roku zakupiono nowe organy oraz wykonano polichromię we wnętrzach. Świątynia ta użytkowana była do 1874 roku, kiedy to 3 października została zniszczona podczas wielkiego pożaru miasta. Kościoła tego już nie odbudowano.
Na czas budowy nowej świątyni, funkcję kościoła farnego znów przejęła kaplica Więzienie Chrystusa.

Nowy kościół pw. Narodzenia NMP budowany był w latach 1875 – 1892, według projektu Franciszka Pavoniego i Maksymiliana Nitscha.
Z kamienia i cegły wzniesiono świątynię orientowaną, w stylu neorenesansowym. Była to trójnawowa bazylika z półkoliście zamkniętym prezbiterium o szerokości nawy głównej. Od południowej strony do prezbiterium przylegała czterokondygnacyjna wieża, wzniesiona na planie kwadratu.
Kościół ten został poważnie uszkodzony w 1915 roku, podczas bitwy pod Gorlicami. W tym czasie uszkodzona została również kaplica Więzienie Chrystusa. Ocalała jedynie dolna kaplica i to właśnie ona pełniła teraz funkcję kościoła parafialnego.
Kościół odbudowano w latach 1920 – 1931. Po odbudowaniu kościoła, rozebrano uszkodzoną kaplicę, a jej dolną kondygnację zasypano ziemią. Słynącą łaskami figurę Chrystusa przeniesiono do kościoła i umieszczono w nawie północnej. Po renowacji barokowej figury, w 1963 roku umieszczono ją w specjalnie w tym celu zbudowanym ołtarzu, usytuowanym między nawą główną i nawą północną.

Podczas II wojny światowej, w 1944 roku świątynia znów ucierpiała, lecz prędko ją odremontowano.
W 2009 roku kościół pw. Narodzenia NMP w Gorlicach został podniesiony do godności Bazyliki Mniejszej.

Dziś można podziwiać świątynię malowniczo usytuowaną na wysokiej, zielonej skarpie. Widok od wschodu na półokrągłe prezbiterium i przylegającą do niego od południa wieżę jest urzekający.
Neorenesansowa, trójnawowa bazylika jest otynkowana i przykryta dachami z blachy miedzianej. Nawę główną przykrywa dach dwuspadowy, a na jego kalenicy znajduje się dwukondygnacyjna wieżyczka sygnaturki z latarniami, zwieńczona hełmem. Prezbiterium przykrywa dach dwuspadowy, przechodzący nad wschodnią absydą w dach półstożkowy. Nawy boczne i zakrystię przykrywają dachy pulpitowe, natomiast czterokondygnacyjną wieżę – dach namiotowy.
Światło naturalne oświetla nawę główną przez pięć par okien, zwieńczonych półkoliście. Również pięć okien podobnych rozmiarów i kształtu oświetla każdą z naw bocznych.
Na szczególną uwagę zasługuje fasada kościoła, której wygląd nawiązuje do form klasycznych. Fasada obłożona piaskowcem, zwieńczona jest trójkątnym frontonem, ozdobionym gzymsem z fryzem geometrycznym. Pod gzymsem widnieje napis: „Gorlicenses Vircini Deiparae” (Gorliczanie Bogurodzicy Dziewicy). Fasada przed nawą główną rozczłonkowana jest wydatnymi pilastrami z głowicami korynckimi, natomiast przed nawami bocznymi fasada jest niższa, zwieńczona frontonami połówek trójkątów, rozdzielonych przez wyższą, środkową część fasady.
W czterech niszach umieszczone są kamienne figury czterech Ewangelistów. Nad głównym wejściem znajduje się relief wieńca z ozdobnym napisem „MARIA”. Nad wieńcem – duże okno z witrażem przedstawiającym postać św. Stanisława.
Do wnętrza prowadzą trzy portale umieszczone symetrycznie w fasadzie – główny w centralnym miejscu i dwa skromniejsze po bokach, pod figurami św. Jana i św. Marka.

Wnętrze świątyni utrzymane jest w spokojnej, pastelowej tonacji. Kościół przykrywają sklepienia kolebkowe na gurtach, natomiast absydę prezbiterium - sklepienie konchowe. Nawę główną i prezbiterium obiega dekoracyjny gzyms. Filary międzynawowe ozdobione zostały pilastrami w wielkim porządku, z głowicami korynckimi.
W prezbiterium zachwyca klasycystyczny ołtarz główny, wykonany według projektu Leonarda Marconiego, z kamienną, płaskorzeźbioną nastawą ołtarzową. W centralnym miejscu ołtarza, między parami kolumn z czerwonego marmuru, umieszczono obraz Jana Styki „Wniebowzięcie Matki Bożej”. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się , umieszczona w niszy, płaskorzeźbiona w kamieniu scena Bożego Narodzenia. Po bokach ołtarza stoją figury patronów Polski – św. Wojciecha i św. Stanisława.
Ten sam styl klasycystyczny reprezentuje ołtarz Jezusa Miłosiernego w południowej nawie – miejsce wieczystej adoracji Najświętszego Sakramentu. W centralnym miejscu ołtarza, między parami kolumn z czerwonego marmuru, w ozdobnej niszy, znajduje się figura Chrystusa z otwartym sercem.
Przy filarze między nawą północną i główną, w 1963 roku zbudowano ołtarz Chrystusa Ubiczowanego. Ołtarz zaprojektował Jan Budziło. W ołtarzu tym, zbudowanym z surowego kamienia, umieszczono barokową, XVII-wieczną figurę Chrystusa, przywiązaną łańcuchami do kamiennego słupa. Łaskami słynąca figura Jezusa Ubiczowanego pochodzi z XVIII-wiecznej kaplicy Więzienie Chrystusa. W każdy trzeci wtorek miesiąca, przy ołtarzu Pana Jezusa w Więzieniu odprawiana jest Msza Święta.
W nawie północnej umieszczony jest ołtarz św. Józefa, z obrazem św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus, pędzla Piotra Stachiewicza. Na filarze po lewej stronie nawy głównej warto zwrócić uwagę na obraz Józefa Mehoffera, przedstawiający św. Teresę.
W nawie południowej znajduje się ikona Matki Bożej Nieustającej Pomocy, przy której w każdą środę odbywa się nabożeństwo ku czci Matki Bożej.
Poza tym warto zwrócić uwagę na obraz św. Antoniego z Dzieciątkiem Jezus oraz krucyfiks Marconiego.

Gorlicką farę zdobią również piękne witraże, przedstawiające postaci świętych.
Przy zachodniej ścianie, nad wejściem do świątyni, umieszczony jest chór muzyczny z dwukolumnowym prospektem organowym. Między kolumnami piszczałek zachwyca witraż św. Stanisława.