Kopalnia soli w Wieliczce

Opis

Pokłady solne Wieliczki są złożem soli kamiennej, które ciągną się równoleżnikowo na długości ok. 10 km. Ich szerokość wynosi od 0,5 do 1,5 km, a głębokość pokładów solnych sięga 350 m. Złoża soli wielickiej powstały ponad 13 mln lat temu. Podczas wypiętrzania Karpat, na północnej krawędzi gór powstał rów, zwany Zapadliskiem Przedkarpackim, które zostało wypełnione przez słone wody długiego, wąskiego morza. W okresie środkowego miocenu morze to odparowało, co spowodowało wytrącenie się kryształów soli kamiennej. W wyniku kolejnych ruchów tektonicznych nastąpiło zniszczenie powstałych wcześniej złóż soli, które zostały rozbite na mniejsze bloki o różnej wielkości. W ten sposób powstało górne złoże bryłowe, składające się w większości z iłowców marglistych, między którymi znajdują się bryły solne. Dolna część złoża zachowała swą ciągłość i nazywana jest złożem pokładowym.

Początkowo sól otrzymywano ze słonych źródeł metodą warzelniczą, poprzez odparowanie wody. Na terenie Wieliczki odkryto ślady pierwotnej warzelni, produkującej sól z solanek powierzchniowych, pochodzącej z ok. 3500 roku p.n.e. Złoża soli kamiennej odkryto prawdopodobnie przy pogłębianiu studni solankowych i zaczęto wydobywać ją dostępnymi wówczas prymitywnymi narzędziami.

Sól była zawsze artykułem pierwszej potrzeby. Używano jej do konserwacji mięsa, ryb, masła, a także do celów wytwórczych, np. do wyrobu prochu strzelniczego, czy do garbowania skór.

Pierwsza pisana wzmianka o soli kamiennej w Wieliczce pochodzi z 1290 roku i zawarta jest w dokumencie lokacyjnym miasta. Władcy Polski prędko zorientowali się, jaką wartość przedstawia sól kamienna i wprowadzili monopol na wydobywanie i dystrybucję soli. Dochody z wydobycia soli, która według prawa stanowiła własność władcy, zasilały skarb państwa. Dzięki wielickiej soli król Kazimierz Wielki ufundował w 1364 roku Akademię Krakowską, przemianowaną później na Uniwersytet Jagielloński.

Pod koniec XIII wieku powstały "Żupy Krakowskie". Było to królewskie przedsiębiorstwo zrzeszające kopalnie soli w Wieliczce i Bochni wraz z warzelniami soli.

Najstarszy w Wieliczce szyb górniczy, pochodzący z połowy XIII wieku, odkryto na dziedzińcu obecnego Zamku Żupnego. Kopalnie Żup Krakowskich szybko się rozwijały. W połowie XVII wieku zatrudniano tu ok. 2000 pracowników i osiągano wydobycie przekraczające 30 000 ton rocznie. W tym okresie sól w Wieliczce wydobywano z trzech poziomów. Wydrążono wówczas osiem szybów, a także opracowano pierwsze mapy kopalni. W XVIII wieku specjaliści z Saksonii usprawnili działalność przedsiębiorstwa pod względem organizacyjnym i technicznym.

W okresie zaborów zlikwidowane zostało przedsiębiorstwo Żupy Krakowskie. XIX-wieczny rozwój przemysłu, dzięki wprowadzeniu maszyn parowych i elektrycznych, spowodował mechanizację prac górniczych. Spowodowało to olbrzymi wzrost produkcji, a co za tym idzie - znaczne powiększenie kopalni. W 1913 roku uruchomiono nowoczesną warzelnię soli, a także wprowadzono nową technologię, która pozwalała na ługowanie soli pod ziemią, tzn. na wypłukiwanie minerału bezpośrednio ze skał. Osiągano w ten sposób wysokie wskaźniki produkcyjne, zaniedbując niestety zabezpieczenie kopalni.

Po odzyskaniu niepodległości nadal stosowano tę metodę. Pogorszyło to stabilność górotworu i kondycję kopalni. Po II wojnie światowej powstał nawet pomysł, aby ją zatopić. Na szczęście odstąpiono od tej propozycji, która bezpowrotnie zniszczyłaby kopalnię.

W 1964 roku zakończono wydobycie soli kamiennej, a 30 czerwca 1996 roku zaprzestano całkowicie eksploatacji złoża.

Kopalnię soli w Wieliczce zaczęto eksploatować na I poziomie 57 m pod ziemią, dochodząc z czasem do poziomu IX - 327 m pod ziemią. Wydrążono 2350 komór i ponad 240 km chodników.

Kopalnia soli w Wieliczce w 1976 roku wpisana została do krajowego rejestru zabytków, w 1978 roku na I Światową Listę Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO, a 8 września 1994 roku Zarządzeniem Prezydenta RP uznana została za Pomnik Historii.

Obecnie przepiękne wyrobiska wielickiej kopalni użytkowane są do celów turystycznych, muzealnych i leczniczych. Kopalnia organizuje pod ziemią wiele imprez, np. wystawy, koncerty, bale, spektakle teatralne, sympozja, a także śluby i wesela.

W XIX wieku wytyczona została pierwsza podziemna trasa turystyczna. Chętnych do zwiedzania kopalni nigdy nie brakowało. Dziś trasa turystyczna obejmuje 20 komór na III poziomach kopalni - od głębokości 64 do 135 m pod ziemią. Spotykane w solnych komorach i tunelach posągi ludzi, istot baśniowych, figury świętych, płaskorzeźby, ołtarze i wiele ozdób wykonano z soli. Najpiękniejszą komorą na trasie turystycznej jest przepięknie zdobiona, solna kaplica św. Kingi, w której co tydzień, w niedziele odprawiane są Msze Święte. Trasa turystyczna rozpoczyna się przy szybie Daniłowicza.

Poza trasą turystyczną kopalnia organizuje również wycieczki do kopalni, w celu poznania jej tajemnic geologicznych, historycznych oraz górniczych. Odkrywanie tych tajemnic przypomina górską wędrówkę, gdzie trzeba czasami pokonać drabiny, czasem schylić się lub podeprzeć się dłońmi. Zwiedzający wyposażeni zostają w górnicze ubrania, hełmy, lampy górnicze i pochłaniacze tlenku węgla. Po krótkim przeszkoleniu zjeżdżają do solnego labiryntu górniczą windą w szybie św. Kingi.

Inną możliwością przebywania w kopalni są pielgrzymki, które zwiedzają trasę turystyczną ze wszystkimi dostępnymi kaplicami oraz część podziemnej ekspozycji Muzeum Żup Solnych, a także uczestniczą we Mszy Świętej w Kaplicy św. Jana.

Nie są to wszystkie atrakcje kopalni soli w Wieliczce. Na terenie kopalni działa Muzeum Żup Solnych, które poza ekspozycją w Zamku Żupnym posiada również ekspozycję podziemną na III poziomie kopalni - 135 m pod ziemią.

Na terenie kopalni funkcjonuje również Podziemny Ośrodek Rehabilitacyjno-Leczniczy, którego działalność wspomaga leczenie dróg oddechowych, astmy czy alergii. Ośrodek zagospodarował dwie komory. W Komorze Teodora Wessla, zwanym również Jeziorem Wessel znajduje się oryginalna "sala gimnastyczna", gdzie odbywają się ćwiczenia ruchowe i oddechowe. W drugiej komorze, zwanej Stajnią Gór Wschodnich mieści się "sypialnia", gdzie organizowane są pobyty nocne. Powietrze bogate w chlorek magnezu, wapnia i potasu bardzo korzystnie wpływa na nieżyt gardła oraz inne choroby dróg oddechowych.

W wielickiej kopalni istnieje również rezerwat geologiczny Grota Kryształowa, niestety z powodu konieczności zachowania występującego tam mikroklimatu, rezerwat niedostępny jest dla turystów. Występują tam kryształy solne o długości krawędzi dochodzącej do kilkudziesięciu centymetrów.

Kopalnia w Wieliczce organizuje wiele imprez, jak koncerty, wystawy, bale, śluby i wesela, bankiety, konferencje, szkolenia, lekcje szkolne, imprezy dla dzieci i wiele, wiele innych.

Należy pamiętać, że pod ziemią panuje stała temperatura ok.14 stopni Celsjusza. Kopalnię zwiedza się wyłącznie z przewodnikiem. Kopalnia wielicka udostępniona jest również dla osób na wózkach inwalidzkich, jednak zwiedzanie przez niepełnosprawnych należy wcześniej zarezerwować.