Gołąb - kościół św. Floriana i św. Katarzyny z Domkiem Loretańskim

Gołąb      0 Opinie

Opis

Niegdyś w Gołębiu, niewielkiej lecz rozwijającej się wsi przy brodzie na Wiśle, istniały dwie parafie. Była to parafia pw. św. Floriana i druga pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Wynikało to prawdopodobnie z podwójnego patronatu nad wsią: królewskiego i rycerskiego.
Dokument z 1325 roku, dotyczący opłat świętopietrza, wspomina o dwóch plebanach w Gołębiu – Piotrze i Janie. Obie gołębskie parafie miały swoje drewniane kościoły parafialne. Przypuszcza się, że oba wzniesiono z fundacji Kazimierza Sprawiedliwego, w latach 1170 – 1183. Dwa kościoły w Gołębiu istniały przez ok. 250 lat.
Dopiero w 1419 roku, kiedy zmarł proboszcz jednej z parafii, połączono obie parafie w jedną, pod patronatem królewskim. Parafia ta przejęła obydwu patronów, odtąd była to parafia i kościół pw. św. Floriana i św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Dekret o połączeniu tych parafii został zatwierdzony dopiero w 1602 roku przez biskupa krakowskiego Bernarda Maciejowskiego.

W 1621 roku Gołąb znalazł się we władaniu Jerzego Ossolińskiego, późniejszego kanclerza koronnego. W 1633 roku Ossoliński prowadził poselstwo do papieża Urbana VIII w imieniu króla Władysława IV. Proboszcz gołębski ks. Szymon Grzybowski był uczestnikiem tej wyprawy. Wtedy to Ossoliński i ks. Grzybowski odbyli pielgrzymkę do Loreto, gdzie zachwycili się Świętym Domkiem Maryi. Ossoliński ślubował wówczas Matce Bożej, że wybuduje w Gołębiu kopię Świętego Domku z Loreto. Zakupił wówczas i przywiózł do Polski kopię figurki Matki Bożej Loretańskiej.

W tym czasie w Gołębiu trwała już od 1628 roku budowa murowanego kościoła, ufundowanego przez Jerzego Ossolińskiego.
Obie budowle sakralne – kościół parafialny i Domek Loretański ukończono w tym samym czasie, w 1638 roku. Kościół konsekrował biskup Tomasz Oborski, sufragan krakowski w dniu 5 września 1638 roku, pw. św. Floriana i św. Katarzyny. Poświęcenie Domku Loretańskiego odbyło się tydzień później – 12 września 1638 roku.

Zbudowany wówczas kościół parafialny o cechach świątyni obronnej, wzniesiony został w stylu renesansowo-manierystycznym, łącząc wpływy niderlandzkie z motywami Santi Gucciego z warsztatów pińczowskich. Połączenie północnego i południowego renesansu zaowocowało połączeniem czerwieni nieotynkowanych cegieł z ornamentyką jasnego detalu gzymsów, portali, czy obramień okiennych.

Podczas potopu szwedzkiego, w 1656 roku pod Gołębiem doszło do starcia wojsk Stefana Czarnieckiego z wojskami szwedzkimi.
W 1672 roku z powodu zagrożenia tureckiego do Gołębia zostało zwołane pospolite ruszenie.
Po wojnach, pożarach i powodziach, w 1720 roku kościół był bardzo zniszczony, a jego mury zaczęły pękać. Spięto wówczas ściany kościoła metalowymi klamrami (ankrami). Na zewnątrz absydy prezbiterium dobudowano uskokowe przypory.

W 1808 roku w Gołębiu znów miała miejsce wielka powódź, podczas której wezbrane wody Wisły sięgały Domku Loretańskiego, niszcząc po drodze cały dobytek mieszkańców.
W 1850 roku ks. prałat Ignacy Gawlikowski przeprowadził gruntowny remont świątyni. W 1880 roku wymieniono w kościele drewniane podłogi na kamienną posadzkę.
Kolejny remont przeprowadzono w latach 1903 – 1914. Wtedy to ściany i sklepienie świątyni pokryto malowidłami o tematyce roślinnej, istniejącymi do lat 60. XX wieku.
Świeżo odrestaurowany kościół został poważnie uszkodzony w 1915 roku, podczas ostrzału artyleryjskiego. Ogromne straty przyniosła również II wojna światowa. W 1944 roku zniszczony został dach, fasada i wieże kościelne.
Po wojnie, w latach 1945 – 1951 po poważnych zniszczeniach wojennych przeprowadzono remont świątyni.

W 2001 roku kościół gołębski pw. św. Floriana i św. Katarzyny podniesiony został do godności Sanktuarium Matki Bożej Loretańskiej – Patronki Ludzi w Drodze.

Ostatnia gruntowna renowacja kościoła parafialnego i Domku Loretańskiego odbyła się w latach 2007 – 2013, dzięki dotacji z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Renowacja objęła zarówno elewacje zewnętrzne, jak również wnętrza obydwu budynków sakralnych, przywracając im pełen blask.

Kościół parafialny w Gołębiu, to budowla o charakterze obronnym, murowana z czerwonej cegły. Jej nieotynkowane elewacje śmiało kontrastują z jasną ornamentyką detalu gzymsów, portali, obramień okiennych, czy fryzów o ornamencie okuciowym, wzorowanym na płaskich, żelaznych okuciach, układających się w dekoracyjne listwy.
Kościół św. Floriana i św. Katarzyny jest orientowaną świątynią jednonawową, czteroprzęsłową, z półkolistą absydą prezbiterium. Zachodnią fasadę flankują dwie trzykondygnacyjne, czworoboczne wieże.
Fasada ozdobiona jest bogato dekorowanym portalem manierystycznym, ujętym dwiema półkolumnami z głowicami jońskimi. Nad portalem, w dekoracyjnym obramieniu ocullusa, wmurowana jest tablica fundacyjna w języku łacińskim.
Wieże opięte są w narożach pilastrami ceglanymi z jasnym detalem cokołów i głowic.
Wszystkie otwory świątyni: drzwi, okna, otwory dzwonne, a także nisze i blendy pokryte są jasnym tynkiem imitującym kamień, z nałożonymi rozetami. Ceglane ściany wieńczą tynkowane gzymsy oraz fryzy z nakładanym ornamentem okuciowym.
Elewacje boczne świątyni rozczłonkowane są pilastrami, między którymi, na dwóch poziomach znajdują się okna. Od południa mieści się portal boczny, flankowany pilastrami hermowymi. Od północy do świątyni dobudowano bezstylową zakrystię.
Mury absydy prezbiterium wzmacniają dwie solidne, tynkowane przypory.
Od zachodu, dwuspadowy dach między wieżami zasłonięty jest dekoracyjnym szczytem z trzema niszami, półowalnym frontonem i sterczynami. Podobny szczyt osłania od wschodu dach nawy. Absydę przykrywa dach półstożkowy, a wnęki arkadowe oraz kruchtę między wieżami – dachy pulpitowe. Wieże wieńczą baniaste, wysokie hełmy z latarniami. Wszystkie dachy świątyni kryte są blachą cynkowo-tytanową.

Duże, jasne wnętrze świątyni przykrywa sklepienie kolebkowe z lunetami, pokryte geometryczną dekoracją stiukową w stylu lubelskim oraz owalnymi medalionami z wizerunkami apostołów i Chrystusa.
Absyda prezbiterium oddzielona jest od nawy ażurowym przewężeniem, utworzonym przez dwie kolumny odsunięte nieco od ścian.
Ściany kościoła rozczłonkowane zostały, wspartymi na wysokich cokołach, parami półkolumn z korynckimi głowicami. Między parami półkolumn mieszczą się głębokie wnęki arkadowe, sprawiające wrażenie płytkich kaplic. Półkolumny dźwigają belkowanie, nad którym umieszczono dekorację w formie medalionów z wizerunkami proroków. Ponad wydatnym gzymsem znajduje się drewniana balustrada empory.
Bezpośrednio nad arkadami wnęk, poniżej empory, w podwójnym murze ścian umieszczone jest przejście strzelnicze, którym można przejść z chóru muzycznego do prezbiterium. W ścianie zewnętrznej znajdują się otwory strzelnicze, ukryte w dekoracyjnym fryzie stiukowym, pokrywającym zewnętrzne elewacje.
Wnętrze kościoła od zachodu otwiera się szeroką arkadą na wnękę chóru muzycznego, pod którym mieści się kruchta międzywieżowa.

Na uwagę zasługuje również zabytkowe wyposażenie świątyni, pochodzące częściowo z XVII wieku.
Najstarszym elementem wyposażenia świątyni jest chrzcielnica z 1598 roku, ufundowana przez proboszcza ks. Alberta Rochlewskiego.
Z XVII wieku pochodzi, pięknej snycerskiej roboty, renesansowa ambona wsparta na dwóch konfesjonałach oraz dwa rzędy ław kolatorskich, przeznaczonych dla dobrodziejów kościoła.
Ciekawym zabytkiem jest również dwunastoramienny żyrandol w stylu manierystycznym, na którego ramionach umieszczono figurki apostołów.
Ołtarz główny w stylu neobarokowym pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. W głównym polu nastawy ołtarzowej umieszczono obraz Matki Bożej Ukoronowanej wśród aniołów, a w zwieńczeniu obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa. Barokowe ołtarze boczne, umieszczone w arkadowych wnękach, poświęcone są św. Florianowi, św. Katarzynie, Matce Bożej Częstochowskiej, Matce Bożej Niepokalanie Poczętej oraz św. Walentemu.
Od 1999 roku wnętrze kościoła zdobi figurka Matki Bożej Loretańskiej, wyrzeźbiona w drewnie kokosowym, przeniesiona do świątyni z Domku Loretańskiego. Figurkę tę przywiózł z Włoch do Gołębia Jerzy Ossoliński, a jego małżonka Izabela ufundowała bogate suknie dla Matki Bożej.
Do kościoła parafialnego przeniesiono z Domku Loretańskiego również terakotowe posągi proroków, które zdobiły elewacje Domku Świętej Rodziny. Posągi te wykonane zostały ok. 1650 roku przez Mistrza Tarłowa, który prawdopodobnie inspirował się dziełami rzeźbiarskimi Michała Anioła.
Z XVII wieku pochodzą również barokowe, 18-głosowe organy, wykonane w latach 1639 – 1641 przez lubelskiego organmistrza Stefana Michalskiego. Organy te w 1908 roku zostały częściowo przebudowane przez lubelskiego organmistrza Stanisława Jagodzińskiego.

Obok kościoła św. Floriana i św. Katarzyny, po jego południowej stronie, równolegle do osi świątyni, stoi piękny Domek Loretański, wybudowany na wzór Domu Świętej Rodziny, znajdującego się we włoskim Loreto.
Autorem projektu Domku Loretańskiego w Gołębiu był prawdopodobnie włoski architekt Piotr Likkiel, który w dokumentach nazywany był Piotrem Mularzem. Likkiel nie ukończył wszystkich prac budowlanych. Kontynuował je prawdopodobnie krakowski architekt Jan Zaor.
Wzniesiony na planie prostokąta Domek Loretański w Gołębiu, jest połączeniem dwóch budowli – wewnętrznej kaplicy, stanowiącej właściwy Dom Świętej Rodziny oraz zewnętrznej obudowy, oddzielonej od kaplicy wąskim obejściem.
Zewnętrzna obudowa zbudowana jest z kamienia wapiennego, oblicowana cegłą i otynkowana. Z cegły wymurowano także kolumny, gzymsy i obramienia.
Domek Loretański jest budynkiem jednokondygnacyjnym z wysoką, rozbudowaną attyką, osłaniającą dach pogrążony. W załamaniach dachu umieszczona jest czworoboczna wieżyczka z latarnią, która doprowadza do wnętrza dzienne światło. We wschodniej ścianie attyki znajduje się rzygacz w kształcie paszczy smoka, poprzez który odprowadzany jest nadmiar wody z pogrążonego dachu.
Elewacja zewnętrzna Domku Loretańskiego daje wrażenie, jakby była to budowla dwukondygnacyjna. Ściany budynku od ściany attyki oddzielają gzymsy z dekoracją tralkową. Attyka posiada również gzyms wieńczący, a ryzality zwieńczone są dekoracją w formie przerwanych frontonów z maszkaronami.
Elewacje zewnętrzne obudowy Domku Świętej Rodziny są bogato dekorowane. W płytkich ryzalitach, ujętych półkolumnami z jońskimi głowicami, znajdują się konchowe nisze w dekoracyjnych, stiukowych obramieniach, zwieńczonych trójkątnymi frontonami z figurkami aniołków. W niszach tych obecnie mieszczą się ceramiczne kopie terakotowych rzeźb proroków. Początkowo było dziesięć figur, do dziś przetrwało jedynie sześć. Są to figury postaci: Noego, Aarona, Izajasza, Ezechiela, Mojżesza oraz szósta, przedstawiająca niezidentyfikowanego proroka. Terakotowe oryginały przeniesiono do kościoła parafialnego.
Do wnętrza Domku prowadzą cztery portale: dwa od strony północnej i dwa od południa. Portale te ozdobiono stiukowymi płaskorzeźbami ewangelistów i świętych, umieszczonych parami po bokach wejść. Są to płaskorzeźby św. Marka i św. Mateusza, św. Piotra i św. Pawła, św. Jana Ewangelisty i św. Łukasza oraz św. Józefa i św. Jana Chrzciciela. Do dziś przetrwały tylko jedne oryginalne, XVII-wieczne, pięknie rzeźbione drzwi drewniane. Pozostałe troje drzwi są kopiami, wykonanymi współcześnie na wzór tych zabytkowych.

Właściwy Domek Loretański nakryty jest gładkim sklepieniem kolebkowym, bez żadnych ozdób. Wnętrze oświetlone jest niewielkim otworem w sklepieniu oraz małym, zakratowanym okienkiem w ścianie zachodniej. Zgodnie z tradycją, przez to okno wszedł archanioł Gabriel, aby zwiastować Maryi, że zostanie Matką Zbawiciela.
Wewnętrzne ściany Domku Świętej Rodziny zdobią XVII-wieczne polichromie, przedstawiające sceny z życia Maryi.
Wnętrze kaplicy podzielone jest na dwie części, oddzielając część ołtarzową, zwaną kuchnią Maryi, od reszty sanktuarium.
We wschodniej ścianie znajduje się płaska nisza, w której umieszczona była figurka Matki Bożej Loretańskiej, przywieziona przez Jerzego Ossolińskiego z Włoch.
Pod Domkiem Loretańskim znajduje się krypta, w której zostali pochowani budowniczowie kaplicy: ks. Szymon Grzybowski oraz ks. Remigiusz Leżeński.

Domek Loretański w Gołębiu jest jednym z piękniejszych w naszym kraju, a po przeprowadzonej w ostatnich latach renowacji, zachwyca bogactwem zdobień elewacji zewnętrznych. Kościół św. Floriana i św. Katarzyny wraz z Domkiem Loretańskim stanowią unikalny w skali kraju zespół budowli sakralnych.