Łęczyca - zamek królewski

Łęczyca      0 Opinie

Opis

Początki Łęczycy sięgają VI wieku n.e., kiedy na terenie obecnej wsi Tum powstał gród łęczycki. Dziś to miejsce zwane jest Szwedzką Górką. Zadaniem grodu było zabezpieczanie i kontrolowanie przeprawy przez bagnistą dolinę Bzury, na ważnym szlaku handlowym wiodącym ze wschodu na zachód.
Znaczenie grodu wzrosło w okresie wczesnopiastowskim, gdy stał się stolicą jednej z dzielnic rozbitego Państwa Polskiego. Gród był siedzibą Zbigniewa - pierwszego syna Władysława Hermana. W 1107 roku został zdobyty i spalony przez przyrodniego brata Zbigniewa - Bolesława Krzywoustego. Po śmierci Krzywoustego gród łęczycki wraz z Ziemią Łęczycką ofiarowany został księżnej Salomei jako oprawa wdowia. Księżna zamieszkała tam wraz ze swymi nieletnimi dziećmi.
Gród funkcjonował do XIV wieku, lecz już w XII wieku zaczął tracić na znaczeniu, kiedy na lewym Brzegu Bzury zaczęła kształtować się otwarta osada targowa z kościołem św. Krzyża, młynem i karczmą.
Przed 1267 rokiem na północ od tej osady, nazywanej odtąd Starym Miastem, lokowano na prawie niemieckim obecną Łęczycę.

Do rozkwitu Łęczycy w zdecydowany sposób przyczynił się Kazimierz Wielki, który w drugiej połowie XIV wieku ufundował murowany zamek, połączony z murami miejskimi.

Zamek został wzniesiony prawdopodobnie w latach 1357 – 1370, po włączeniu Księstwa Łęczyckiego w granice Państwa Polskiego. Wtedy też otoczono całe miasto murami obronnymi. Zamek, włączony w ciąg miejskich obwarowań, zajmował południowo-wschodni narożnik i był od miasta oddzielony murami i fosą, zasilaną wodami Bzury.
Zamek wzniesiono na sztucznie usypanym kopcu, o wysokości 5 m ponad otaczającym terenem. Warownia otrzymała kształt zbliżony do prostokąta o lekko załamanych bokach, długości: 43 m, 44 m, 59 m i 66 m. Całkowita powierzchnia zamku wynosiła ok. 2600 m kw. i nigdy nie została powiększona.
Całe założenie obronne zbudowane zostało z gotyckiej cegły, na kamiennym fundamencie. Składało się ono z murów kurtynowych, domu mieszkalnego z częścią reprezentacyjną (tzw. Domu Starego), wieży bramnej i narożnej wieży, zwanej Szlachecką.
Mury kurtynowe w najwyższym miejscu osiągały wysokość ok. 10 m. Do zamku prowadził jeden wjazd od strony miasta, poprzez zwodzony most przerzucony przez fosę, wiodący do bramy w zachodnim murze warowni. Brama mieściła się w czworobocznej, dwukondygnacyjnej wieży bramnej. Poza bramą wjazdową, w wieży bramnej była również furtka, która umożliwiała zejście w stronę fosy. Pod przejazdem bramnym znajdowało się więzienie dla plebsu, a nad przejazdem – pomieszczenie dla straży z oknem w zachodniej ścianie.
W narożniku południowo-zachodnim wznosiła się potężna wieża, zbudowana na planie kwadratu o boku 10 m. Wieża do wysokości muru obwodowego (ok. 10 m) była kwadratowa, natomiast wyżej – ośmiokątna. Nie jest znana całkowita wysokość wieży, wiadomo natomiast, że posiadała ona trzykondygnacyjne piwnice, gdzie mieściło się więzienie dla dobrze urodzonych – stąd nazwa wieża Szlachecka. Jedyne wejście do wieży znajdowało się na poziomie ganku strażniczego na murach kurtynowych.
Południowo-wschodni narożnik dziedzińca zajmował tzw. Dom Stary, który składał się z dwukondygnacyjnej, podpiwniczonej wieży mieszkalnej oraz dwukondygnacyjnego budynku reprezentacyjnego. Wieża mieszkalna, zbudowana na planie kwadratu o boku 15 m, posiadała na każdej kondygnacji po trzy izby. Część reprezentacyjna mieściła wielką izbę, salę gotycką i zbrojownię. Część mieszkalna i reprezentacyjna połączone były jednokondygnacyjną wielką sienią o wymiarach 6 x 8 m i wysokości 4 m. Prawdopodobnie z drugiej kondygnacji Domu Starego było wejście na ganki strażnicze murów zamkowych i miejskich, po których można było się dostać do klasztoru dominikanów w północno-wschodnim narożniku miasta.
Na dziedzińcu zamkowym znajdowało się jeszcze kilka zabudowań drewnianych, które służyły do celów gospodarczych i służebnych.

W 1406 roku w wyniku zbrojnego najazdu wojsk krzyżackich, zostało zniszczone i spalone miasto oraz zamek. Zniszczenia nie były chyba zbyt duże, skoro już w 1409 roku Władysław Jagiełło właśnie do Łęczycy zwołał sejm, na którym podjęto decyzję o wojnie z Krzyżakami. Po zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem, król osadził w więzieniu łęczyckiego zamku jeńców krzyżackich, oczekujących na wykup z niewoli.

W XV wieku kilkakrotnie odbywały się sejmy w Łęczycy: w 1420, 1426, 1448, 1454 oraz w 1462 roku. Po ustanowieniu dwuizbowego parlamentu w 1494 roku, zaprzestano zwoływania sejmu w Łęczycy.
Na łęczyckim zamku wielokrotnie przebywał Władysław Jagiełło, a także jego syn Kazimierz Jagiellończyk. Przez kilka lat mieszkała tu również żona Kazimierza Jagiellończyka – Elżbieta Rakuszanka wraz z synem Władysławem, przyszłym królem Czech i Węgier oraz innymi dziećmi. Na łęczyckim zamku w 1474 roku Kazimierz Jagiellończyk przyjął posłów bawarskich księcia Ludwika IX, proszących o rękę królewny Jadwigi dla jego syna Jerzego. W Łęczycy były przyjmowane poselstwa wołoskie, węgierskie, weneckie, śląskie i inne.

Łęczyca w 1518 roku została oddana przez Zygmunta Starego królowej Bonie Sforzy, jako posag ślubny.
W 1587 roku zawitał do Łęczycy również Zygmunt Waza, w drodze ze Szwecji do Krakowa, na swą koronację na króla Polski.

W drugiej połowie XV i pierwszej połowie XVI wieku miasto i warownię nawiedzały częste, wyniszczające pożary, w wyniku których zamek popadał w ruinę.

W latach 1563 – 1565 z inicjatywy kasztelana sieradzkiego, starosty łęczyckiego, podskarbiego królewskiego – Jana Lutomirskiego, odbudowano i rozbudowano zamek, który odtąd miał pełnić rolę nie tylko warowni, lecz także wygodnej rezydencji.

Wzniesiono wówczas trzykondygnacyjny, podpiwniczony Dom Nowy, usytuowany w północno-zachodnim narożniku obwarowań, obok wieży bramnej. Wieżę bramną wyremontowano, dobudowano jej jedną kondygnację, a od południa klatkę schodową. Dom Nowy wraz z wieżą bramną przykryto wspólnym dachem.
Przebudowano również Dom Stary. Zastąpiono wówczas gotyckie otwory okienne, większymi oknami w kamiennych obramieniach. Nadbudowano jedną kondygnację nad częścią mieszkalną i częścią reprezentacyjną. Wyremontowano wielką sień, a także założono jej ozdobne sklepienie. Dom Stary został przykryty nowym dachem.
Zadbano również o poprawę obronności zamku. Wyremontowano mury zamkowe, most zwodzony oraz nadbudowano i wzmocniono wieżę Szlachecką, którą przykryto nowym dachem i zwieńczono renesansową attyką. Szczyt murów nadbudowano gankiem strażniczym, poprawiając funkcje obronne i komunikacyjne warowni, ponieważ wszystkie budynki posiadały wejścia na ganek.

W połowie XVII wieku Łęczycę dotknęły kolejne klęski – był to pożar miasta oraz zaraza. W 1655 roku na osłabione miasto napadli Szwedzi pod dowództwem gen. Douglasa i pomimo dzielnej obrony, Łęczyca została zajęta przez wojska szwedzkie. Rok później armia koronna pod wodzą Jana Kazimierza zdobyła szturmem zamek i miasto, które mocno ucierpiały podczas tej akcji.
Na początku XVIII wieku, podczas III wojny północnej Szwedzi dokończyli dzieła zniszczenia i choć zamek był jeszcze potem częściowo użytkowany, to nieremontowany zamieniał się w ruinę.
W latach 70. XVIII wieku zabezpieczano jeszcze mury, lecz kiedy w 1788 roku zawaliła się wieża bramna, zaprzestano jakichkolwiek remontów.

Po rozbiorach Polski Łęczyca znalazła się w zaborze pruskim. Początkowo władze pruskie zamierzały ufortyfikować miasto, z wykorzystaniem odbudowanego zamku, lecz prędko zrezygnowały z tych planów.
W 1816 roku w zamku kwaterowało wojsko, które na resztkach części mieszkalnej Domu Starego postawiło skład amunicji, tzw. prochownię.
W 1841 roku zawaliła się górna część wieży szlacheckiej, a cegłę z wieży przeznaczono na budowę kamienic w mieście. W II połowie XIX wieku cały zamek służył już jako miejsce pozyskiwania budulca. Był to proceder na tak dużą skalę, że splajtowały lokalne cegielnie.
Pozostałości Domu Nowego przerobiono na kamienicę, a dolne jego partie użytkowano jako lodownię miejską.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, rozpoczęto porządkowanie dziedzińca oraz prace renowacyjne na zamku. W pozostałościach Domu Starego urządzono harcówkę i powołano muzeum.
Po II wojnie światowej w zamku nadal gospodarowali harcerze.
W latach 1964 – 1975 dokonano częściowej odbudowy warowni według projektu prof. Henryka Jaworowskiego. Dziś imponująco przedstawia się zachodnia część zamku z wysoką wieżą Szlachecką, zwieńczoną attyką i sklepioną murowaną iglicą oraz wieżą bramną połączoną we wspólny budynek z Domem Nowym. Wieżę bramną i wieżę Szlachecką łączy 10-metrowej wysokości mur obwodowy z wewnętrznym gankiem strażniczym na szczycie kurtyny. Gorzej przedstawia się pozostała część zamku z uszkodzonymi murami i XIX-wieczną prochownią przy wschodniej kurtynie.
W 2007 roku prof. Jaworowski opracował koncepcję dalszej odbudowy łęczyckiej warowni. Czy uda się zrealizować plany?...

Obecnie odbudowany Dom Nowy jest siedzibą Muzeum z bogatymi zbiorami archeologicznymi, etnograficznymi i z ogromną kolekcją figurek diabła Boruty.
Na dziedzińcu zamkowym, co roku w sierpniu, odbywają się popularne, Międzynarodowe Turnieje Rycerskie.