Żarnów - kościół św. Mikołaja

Żarnów      0 Opinie

Opis

Kościół w Żarnowie zbudowano prawdopodobnie w 1111 roku, jako kaplicę zamkową grodu kasztelańskiego oraz kościół parafialny. Świątynię ufundował prawdopodobnie Bolesław Krzywousty, jako wotum dziękczynne za odniesione zwycięstwa i dotychczasowe sukcesy.

Pierwotny kościół żarnowski wzniesiono na wzgórzu, z dokładnie obrobionych ciosów piaskowca. Była to świątynia orientowana, salowa, z wysoką, cylindryczną wieżą zachodnią. Nawa kościółka romańskiego o wymiarach 10,25 m długości, 5,70 m szerokości i ponad 10 m wysokości prawdopodobnie zamknięta była półokrągłą absydą wschodnią, w której znajdowało się prezbiterium. Romański kościół św. Mikołaja w Żarnowie uważany był za kościół bliźniaczy do świątyni inowłodzkiej św. Idziego. W zachodniej wieży mieściła się empora dla możnowładców, wsparta na dwóch arkadach. Wejście do świątyni znajdowało się w południowej ścianie nawy, poprzedzone kruchtą.
Z czasem, w poszukiwaniu miejsca dla wiernych, jeszcze w czasach romańskich, powiększono powierzchnię kościoła, dobudowując kaplicę od strony południowej, obok kruchty.

W 1510 roku nastąpiło dalsze powiększenie kościoła. Do romańskiego korpusu świątyni dobudowano od wschodu obszerne, gotyckie prezbiterium wielkości nawy. Fundatorem gotyckiej rozbudowy była prawdopodobnie Kapituła Sandomierska.

Prezbiterium wzniesiono z dobranych kolorystycznie ciosów piaskowca. Gotycka budowla opięta została trójuskokowymi szkarpami, a na zewnątrz wschodniej ściany umieszczono tarcze z herbami Abdank, Poraj i Lis (prawdopodobnie fundatorów). Prezbiterium było budowlą trójprzęsłową, przykrytą gwiaździstym sklepieniem z żebrami.
Od strony południowej do kościoła przylegały kaplice Matki Boskiej Różańcowej i św. Anny, natomiast przy północnej ścianie prezbiterium zbudowano zakrystię.
W 1862 roku rozebrano południową kaplicę św. Anny, a w jej miejscu zbudowano murowaną z cegły i otynkowaną kruchtę z kamienną posadzką.

Stary kościół romańsko-gotycki posiadał kamienny, renesansowy ołtarz główny z 1610 roku z rzeźbami Wniebowzięcia NMP oraz figurami św. Mikołaja i św. Erazma po bokach. Ok. 1890 roku ołtarz ten został wyniesiony z kościoła i umieszczony w ogrodzeniu przykościelnym. W jego miejscu ustawiono polichromowany i złocony ołtarz drewniany. Kościół w tym czasie posiadał 8-głosowe organy, umieszczone na zachodniej emporze.

29 czerwca 1893 roku w Żarnowie wybuchł groźny pożar, który strawił część miasta i kościół parafialny pw. św. Mikołaja. Zgliszcza świątyni przez 10 lat czekały na odbudowę.

Odbudowę kościoła po pożarze połączono z kolejną rozbudową. Rozpoczął ją w 1903 roku ks. Jan Wencel, wg projektu Stefana Szyllera. Szyller zaprojektował neogotycką świątynię trójnawową, bazylikową, usytuowaną w poprzek do istniejącego kościoła, z prezbiterium skierowanym na północ. Nad południową fasadą miała się wznosić wieża, zbudowana na planie czworokąta.

Nowy, monumentalny kościół wzniesiono z ciosów piaskowca, przez co bryła świątyni wydaje się jednorodna. Stary kościółek romańsko-gotycki został umiejętnie wchłonięty przez nową budowlę, stając się nawą poprzeczną nowej świątyni. Najstarsza, romańska część kościółka z zachodnią wieżą stała się lewym ramieniem transeptu, a gotyckie prezbiterium - prawym.
Ściany zewnętrzne nowej świątyni zostały opięte trójuskokowymi szkarpami, na wzór części gotyckiej. Z prawej strony prezbiterium znajduje się zakrystia, a obok niej, w dawnej zakrystii, mieści się kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej, do której prowadzi ostrołukowe wejście z prawego ramienia transeptu. Część wschodnią dawnego prezbiterium stanowi obecna kaplica Matki Boskiej Różańcowej.
Kościół przykryty jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Nawy boczne kościoła otwarte są na nawę główną ostrołukowymi arkadami, wspartymi na filarach. W nawach bocznych znajdują się po 4 ostrołukowe okna, natomiast nawa główna doświetlona jest dwoma wąskimi okienkami bocznymi, usytuowanymi w południowej części świątyni oraz dużym, okrągłym oknem w południowej fasadzie. Prezbiterium doświetlają dwa ostrołukowe okna w ścianie zachodniej.
Południową wieżę kościoła nad fasadą zaczęto budować, lecz zaniechano tej budowy, ponieważ zaczęła pękać ściana fasady i nadproża portali. Sterczący kikut rozpoczętej wieży rozebrano w 1989 roku, podczas pokrywania dachu blachą miedzianą. Na skrzyżowaniu naw umieszczono wieżyczkę sygnaturki.
Południowa fasada, wysunięta nieco w centralnej części, posiada trzy ostrołukowe, profilowane portale, prowadzące do poszczególnych naw. Nad portalem środkowym, w obramieniu prostokątnie uskokowego gzymsu, umieszczono rok rozpoczęcia budowy kościoła - 1903. Nad portalem głównym znajduje się duże, okrągłe okno. Ścianę fasady urozmaicają wąskie, prostokątne nisze, imitujące otwory strzelnicze.

Z kościółka romańsko-gotyckiego, podczas budowy nowego kościoła, zachowano tyle, ile było możliwe.

Romańska, cylindryczna wieża zachodnia jest najlepiej zachowaną wieżą romańską w kraju. Wysoka na 18,5 m zwęża się uskokiem na wysokości ok. 14,5 m. Przykryta jest stożkowym, wysokim dachem, pokrytym blachą miedzianą. Na najwyższej kondygnacji wieży znajdują się dwa romańskie okienka. Zachowała się również część ściany północnej z rozglifionym oknem i szczątki ściany południowej romańskiej świątyni.
Wewnątrz kościoła zachowała się w całości empora dla możnowładców, umieszczona w romańskiej wieży. Empora sklepiona dwoma przęsłami krzyżowymi, wsparta jest na dwóch arkadach, podpartych na środkowym filarze i filarach przyściennych, na których zachowały się słabo czytelne płaskorzeźby o motywach zwierzęcych, tzw. bestiariusze oraz roślinnych - liście akantu. Do niedawna empora ta służyła jako chór muzyczny.
Z przyziemia na emporę można się dostać kamiennymi schodami, przez ostrołukowy otwór drzwiowy. Z empory na wieżę - przez szeroki, rozglifiony, półkoliście zamknięty otwór. Wewnątrz wieży biegną kamienne schody, kręcone spiralnie wokół środkowego trzonu, w którym znajdują się otwory do sznurowej poręczy.

W gotyckiej części transeptu zachowały się ściany zewnętrzne z gotyckimi, ostrołukowymi oknami, a także sklepienie gwiaździste z żebrami.
Renesansowy, kamienny ołtarz główny starego kościółka, przeniesiony ok 1890 roku na dziedziniec kościelny, w 1976 roku powrócił do kościoła. Po renowacji umieszczony został w zachodniej nawie bocznej, w miejscu, gdzie niegdyś było wejście do starego kościoła.

Nowy kościół przez cały XX wiek był budowany, remontowany i wyposażany. Kiedy świątynia była już gotowa, wzniesiono nową, wolno stojącą dzwonnicę, nawiązującą wyglądem do obecnego kościoła farnego św. Mikołaja.