Paradyż – Sanktuarium Chrystusa Cierniem Koronowanego

Opis

Dziś Wielka Wola i Paradyż (od łac. Paradisus - raj) są osobnymi wsiami.

W II połowie XVII wieku wieś Wielka Wola stała się własnością Kazimierza Saryusz Skórkowskiego, komornika granicznego opoczyńskiego, który odziedziczył po Kozierowskich nie tylko wieś i dwór, lecz także obraz Chrystusa Cierniem Koronowanego, który zdobił jedną ze ścian we dworze. Był to obraz olejny na płótnie, naklejony na deskę, pochodzący z początku XVII wieku.

W wielki piątek 1678 roku, podczas porannej modlitwy, Kazimierz Skórkowski zauważył na obrazie krople krwi w miejscach, gdzie ciernie kaleczyły skronie Chrystusa. Wzbudziło to zdziwienie, pokorę i skruchę Skórkowskiego, jego rodziny, jego służby i okolicznej ludności. Z każdym dniem rosło zainteresowanie obrazem, mówiło się o łaskach za sprawą obrazu, licznych uzdrowieniach, a nawet wskrzeszeniu.
Obraz przeniesiono do kaplicy dworskiej. Ok.1680 roku w okolicy powszechnie uważano obraz Chrystusa Cierniem Koronowanego za cudowny.

Kazimierz Saryusz Skórkowski pragnął wybudować kościół i ufundować klasztor. Pozwolenie na budowę świątyni uzyskał w lutym 1686 roku. Świątynia miała stanąć niedaleko dworu, lecz woły wożące drewno na budowę kościoła zatrzymały się ok. 2 km od wsi i nie chciały dalej ciągnąć wozów. Poczytano to jako znak od Boga i kościół stanął w miejscu wskazanym przez woły. Prace przy budowie drewnianego kościoła trwały cztery lata.
22 czerwca 1690 roku, w uroczystej procesji przeniesiono obraz z kapliczki dworskiej do kościoła. Tego samego dnia Kazimierz Saryusz Skórkowski podpisał akt fundacji klasztoru dla zakonu bernardynów. Drewniana świątynia została konsekrowana dopiero w 1699 roku, pw. Przemienienia Pańskiego i św. Michała Archanioła. Obok kościoła powstał klasztor bernardynów.

Do Paradyża przybywali liczni pielgrzymi, aby pomodlić się przed cudownym obrazem Chrystusa. Drewniany kościół stawał się za mały na przyjmowanie tak dużej liczby pątników.

Bernardyni, przy wsparciu finansowym Skórkowskich, postanowili wznieść nową świątynię. 13 czerwca 1747 roku poświęcono kamień węgielny pod budowę większego, murowanego kościoła. Budowa tej świątyni trwała 10 lat.
Rodzina Skórkowskich oraz oo. bernardyni czynili starania o oficjalne uznanie obrazu Chrystusa Cierniem Koronowanego za obraz cudowny, łaskami słynący. Po wielu latach badań, dopiero 25 lipca 1763 roku Prymas Polski Władysław Łubieński zweryfikował obraz Chrystusa jako cudowny, a kościół w Paradyżu wyniósł do rangi Sanktuarium Jezusowego.
Murowany kościół w sierpniu 1764 roku został konsekrowany, zachowując patronów poprzedniego, drewnianego kościoła.

Razem z kościołem, w XVIII wieku zbudowano również barokowe założenie klasztorne. Były to trzy skrzydła dwukondygnacyjne, wzniesione po wschodniej stronie świątyni. Czwartą ścianę, zamykającą czworobok klasztoru stanowiły krużganki, przylegające bezpośrednio do kościoła.
W 1820 roku w Paradyżu wybuchł potężny pożar, który strawił część wsi i wdarł się również do świątyni. Częściowemu zniszczeniu uległy organy, a cudowny obraz Chrystusa został wyrąbany z ołtarza i wywieziony w bezpieczne miejsce. Po odrestaurowaniu ołtarza słynący łaskami obraz powrócił na swoje miejsce.

Kościół, który możemy dziś podziwiać, jest późnobarokową, trójnawową bazyliką z prosto zamkniętym prezbiterium, skierowanym na południe.
Północna fasada świątyni flankowana jest dwoma dwukondygnacyjnymi wieżami, wzniesionymi na planie kwadratu. Wieże o ściętych narożnikach, wysunięte są nieco przed lico fasady. Naroża wież opięte są dekoracyjnymi pilastrami. Wieże zwieńczone są gruszkowatymi hełmami z iglicami i kulami, nad którymi dominują krzyże. Trójosiowa fasada kościoła zwieńczona jest barokowym szczytem ze spływami zakończonymi ślimacznicami. Szczyt fasady zdobi figura Matki Bożej, ufundowana w 1888 roku przez Henryka Kierszulisa. Elewację frontową zdobią okna i puste nisze w dekoracyjnych obramieniach.
Poniżej szczytu fasady znajduje się wydatny gzyms, który obiega wokół całą świątynię. Wszystkie elewacje kościoła rozczłonkowane są pilastrami, między którymi znajdują się okna, zaokrąglone u góry, oświetlające nawę główną. Okna naw bocznych są małe i owalne. Elewacja południowa z barokowym szczytem posiada jedno okrągłe okno na górze, które wkomponowane jest w dekorację ołtarza głównego.
Przed fasadą, na osi kościoła, znajduje się ośmioboczna kruchta, nad którą umieszczono obszerny balkon z metalową balustradą. Naroża kruchty również opięte są pilastrami.
Świątynia przykryta jest dachami dwuspadowymi, krytymi blachą, natomiast nawy boczne – dachami pulpitowymi. Na kalenicy korpusu nawowego kościoła umieszczono wieżyczkę sygnaturki, zwieńczoną gruszkowatym hełmem z latarnią.

Wnętrze kościoła przykryte jest sklepieniami. Nawa główna – sklepieniem kolebkowym z lunetami, nawy boczne i kruchta – sklepieniami żagielkowymi (czaszami wspartymi na żagielkach), natomiast prezbiterium – sklepieniem żaglowym z lunetami. Sklepienia i ściany zdobi polichromia, wykonana w latach 1896 – 1897.
Filary międzynawowe opięte są parami pilastrów z głowicami korynckimi, które dźwigają bogate belkowanie.
Do prezbiterium przylega zakrystia z salą dawnego kapitularza na piętrze.

Kościół paradyski zachwyca swym barokowym i rokokowym wyposażeniem z okresu budowy świątyni.
W ołtarzu głównym centralne miejsce zajmuje cudowny obraz Chrystusa Cierniem Koronowanego z początku XVII wieku. Po bokach obrazu, w niszach utworzonych przez kolumny, stoją ponadnaturalnej wielkości figury czterech Ewangelistów: Jana, Mateusza, Marka i Łukasza. Zwieńczenie ołtarza z Trójcą Świętą i figurami aniołów, pochodzi z lat 30. XIX wieku i wykonane zostało podczas renowacji świątyni po pożarze w 1820 roku.
Poza ołtarzem głównym, w paradyskim Sanktuarium mieści się jeszcze osiem rokokowych ołtarzy bocznych. W lewej (wschodniej) nawie znajdują się ołtarze:
1) Matki Bożej Niepokalanie Poczętej z zasuwą przedstawiającą św. Jana Kapistrana,
2) św. Teresy od Dzieciątka Jezus z zasuwą przedstawiającą św. Izydora,
3) Przemienienia Pańskiego z zasuwą przedstawiającą św. Jana od Krzyża,
4) św. Jana Nepomucena z zasuwą przedstawiającą św. Józefa, któremu Anioł zwiastuje niepokalane poczęcie.
W prawej (zachodniej) nawie kościoła są ołtarze:
1) św. Franciszka z zasuwą przedstawiającą św. Bernarda Sieneńskiego,
2) św. Antoniego z Padwy z zasuwą przestawiającą św. Barbarę,
3) św. Jana Kantego z zasuwą przedstawiającą św. Antoniego Pustelnika,
4) św. Klary (bez zasuwy).

Na północnej ścianie świątyni, nad wejściem, znajduje się empora chóru muzycznego, na którym umieszczone są organy z rokokowym prospektem, wykonane w II połowie XVIII wieku przez organmistrza Wojciecha Szerszeniewicza. Podczas pożaru w 1820 roku uległy częściowemu zniszczeniu, lecz prędko zostały naprawione. Dwuwieżowy prospekt organowy dekorowany jest liśćmi akantu, wicią roślinną, a także muzykującymi aniołami. W centralne miejsce prospektu organowego wkomponowano figurę Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, w glorii, wśród obłoków i aniołków.

W paradyskim kościele zachowały się liczne, zabytkowe nagrobki i epitafia, przede wszystkim dobrodziejów świątyni – rodziny Skórkowskich. Niektóre z nich posiadają bardzo cenne portrety malowane na blasze.

Bernardyni byli gospodarzami świątyni w Paradyżu do 1893 roku, kiedy to klasztor został skasowany przez władze carskie. Kościół przeszedł wówczas w ręce kleru diecezjalnego. Zabudowania klasztorne dziś są w dużej części zrujnowane.

Kościół w Paradyżu dekretem biskupa Jana Kantego Lorka z 25 lutego 1963 roku, został uznany Sanktuarium Chrystusa Ziemi Opoczyńskiej, natomiast w 2006 roku biskup Zygmunt Zimowski nadał nową nazwę: Sanktuarium Chrystusa Cierniem Koronowanego Miłosiernego i Krwi Zbawiciela.

Dla pielgrzymów licznie przybywających do Sanktuarium, utworzono przed kościołem dziedziniec odpustowy, otoczony krużgankami i zamykany kutą, żelazną bramą z połowy XVII wieku. Ściany krużganków zdobią malowidła ze scenami stacji Drogi Krzyżowej. Pośrodku dziedzińca, na kamiennym postumencie stoi metalowa figura św. Franciszka.

Do zachodniej ściany kościoła przylega Sanktuarium Maryjne, powstałe na wolnym powietrzu w 1954 roku, dla uczczenia setnej rocznicy ogłoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Marii Panny. Obrazy namalowane na ścianach przedstawiają tajemnice Różańca Świętego. Na środku placu Sanktuarium Maryjnego stoi figura Matki Bożej.

Drewniana kapliczka dworska, gdzie początkowo umieszczony był cudowny obraz zaczęła z czasem niszczeć. W 1824 roku rozebrano ją i na jej miejscu zbudowano murowaną w stylu klasycystycznym, a drewniane elementy kapliczki wykorzystano jeszcze na przydrożne krzyże.

W Paradyżu, w pobliżu kościoła znajduje się XVIII-wieczny park pobernardyński, niedawno nazwany im. Jana Pawła II. Rośnie tu wiele gatunków drzew, w tym kilka okazów uznanych za pomniki przyrody.