Piątek – geometryczny środek Polski

Piątek      0 Opinie

Opis

Rzeczywiście, odległość od Soboty do Piątku wynosi tylko ok. 20 km. Obydwie miejscowości wzięły swą nazwę od dni tygodnia, w których odbywały się w nich cotygodniowe targi.
Piątek leży w dolinie równolegle płynących rzek o wdzięcznych nazwach: Malina i Moszczenica, na skrzyżowaniu średniowiecznego traktu Łowicz – Łęczyca z drogą Łódź – Kutno.

Już w bardzo odległych czasach Piątek był osadą targową, a kiedy ok. 1000 roku powstało opactwo benedyktyńskie Najświętszej Marii Panny w ówczesnej Łęczycy (obecnie gród Szwedzka Góra w okolicach Tumu), Piątek stał się osadą zakonną, jako część uposażenia łęczyckiego opactwa.
W 1136 roku konwent benedyktynów przeniesiono do Mogilna. Z tego roku pochodzi pierwsze pisemne źródło, w którym wymieniono Piątek. Była to bulla papieża Innocentego III, informująca o tym, że osada Piątek stanowiąca uposażenie opactwa benedyktynów w Łęczycy, przeszła wraz z całym majątkiem tego opactwa na własność arcybiskupów gnieźnieńskich.
W 1140 roku rozebrano zabudowania opactwa benedyktyńskiego, a w jego miejscu w latach 1140 – 1161 wzniesiono w stylu romańskim kolegiatę Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego. Niszczony przez najazdy Litwinów i krzyżaków gród łęczycki pustoszał. Wtedy na lewym brzegu Bzury zostało lokowane nowe miasto Łęczyca. W 1352 roku król Kazimierz Wielki włączył Księstwo Łęczyckie (a wraz z nim osadę Piątek) do Polski. W nowej Łęczycy wybudował zamek i opasał miasto murami obronnymi, natomiast wieś wokół dawnego grodu łęczyckiego zaczęto wówczas nazywać Tumem.

Piątek jeszcze przed 1339 rokiem uzyskał przywileje miejskie na prawie średzkim, które w 1357 roku zostały potwierdzone przez króla Kazimierza Wielkiego. W 1427 roku król Władysław Jagiełło nadał mieszkańcom Piątku przywileje zwalniające ich z opłat targowych i ceł w granicach Korony Królestwa Polskiego. Miasto handlowo-rzemieślnicze rozwijało się i prędko stało się głównym ośrodkiem majątków duchownych na Ziemi Łęczyckiej. Arcybiskupi gnieźnieńscy wybudowali tu swój dwór, który często odwiedzali.

Pomyślny rozwój miasta przerwały wojny szwedzkie w XVII wieku. Ludność Piątku czynnie wspierała króla Jana Kazimierza w walce z najeźdźcą. W 1655 roku Szwedzi spalili miasto. Odbudowany z wielkim trudem Piątek w 1681 roku nawiedził wielki pożar, który strawił całe miasto. Po tej tragedii Piątek nie odzyskał już swojej świetności.
Po sekularyzacji dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w 1796 roku, Piątek przeszedł we władanie rządu pruskiego. Po 1807 roku znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego, a po 1815 roku w zależnym od Rosji Królestwie Polskim.
Po kolejnym pożarze w 1817 roku, kiedy ocalały tylko 3 murowane domy, mieszkańcy mieli obowiązek wznoszenia wszelkich budynków z cegły, z dachami krytymi dachówką.

W 1863 roku, w czasie Powstania Styczniowego Piątek pełnił rolę ważnego ośrodka ruchu powstańczego. Za czynny udział mieszkańców w powstaniu, rząd carski odebrał Piątkowi prawa miejskie.

Kolejna tragedia piątkowian miała miejsce we wrześniu 1939 roku. W Bitwie nad Bzurą zginęło 185 żołnierzy polskich i ok. 300 żołnierzy niemieckich. Poważne straty poniosła również ludność cywilna. Kiedy 13 września wojska polskie wycofały się za Bzurę, Piątek włączono do Kraju Warty w Rzeszy Niemieckiej. Ludność poddawana była licznym represjom, a wielu z nich wywieziono do obozów koncentracyjnych.

Po II wojnie światowej Piątek pozostał małą wsią w pobliżu Łęczycy.
W ten sposób dobrze rozwijające się niegdyś handlowo-rzemieślnicze miasto duchowne zamienione zostało w niewielką wieś o miejskim charakterze zabudowy, której mieszkańcy trudnią się nadal handlem, rzemiosłem, a także rolnictwem. Piątek tracił na znaczeniu i prawdopodobnie zostałby zapomnianą wsią, gdyby nie pewien przypadek.

Otóż, w latach 60. XX wieku Prezes Centralnego Urzędu Geodezji i Kartografii – Borys Szmielew, Główny Geodeta Kraju, zlecił wyznaczenie Geometrycznego Środka Polski. Geodeci wzięli się do roboty. Wyznaczyli punkty ekstremalne Polski, czyli punkty wysunięte najdalej na północ, południe, wschód i zachód kraju. Na północy był to wówczas Przylądek Rozewie koło Jastrzębiej Góry, na południu – południowo-wschodni stok Opołonka w paśmie Bieszczadów Zachodnich, na wschodzie – zakole Bugu koło Zosina, a na zachodzie – zakole Odry koło Cedyni.
Równoleżniki i południki przechodzące przez te punkty utworzyły czworokąt opisany na punktach ekstremalnych obszaru Polski. Wierzchołki tego czworokąta na kuli ziemskiej połączono ortodromami, czyli najkrótszymi drogami biegnącymi po powierzchni kuli. Punkt przecięcia tych ortodrom wyznaczył środek geometryczny Polski.

Punkt ten znalazł się właśnie w pobliżu Piątku. Na miejscowym rynku ustawiono wówczas głaz, a 8 sierpnia 1976 roku kamień zamieniono na metaloplastyczny monument symbolizujący Geometryczny Środek Polski. Obok stoi kamień z tablicą informującą o długiej i bogatej historii Piątku, aby każdy kto tu przyjedzie, mógł się dowiedzieć, że niegdyś Piątek miał wiele powodów do chwały i sławy. Obecnie również przy drogach wjazdowych do Piątku ustawione są kamienne tablice z konturami Polski i napisem: Piątek Geometryczny Środek Polski.

Dziś już nikt nie będzie miał wątpliwości z określeniem, gdzie leży Piątek – oczywiście w samym środku Polski.

Zdjęcia

Piątek - pomnik na rynku, symbolizujący Geometryczny Środek Polski
Piątek - tablica na rynku informująca o bogatej historii miejscowości
Rynek w Piątku - ludowa rzeźba przedstawiająca sowę z herbem gminy Piątek, lilie pochodzą z herbu arcybiskupstwa gnieźnieńskiego
Piątek - kamienna tablica przy drodze wjazdowej do miejscowości
Rynek w Piątku - pomnik symbolizujący Geometryczny Środek Polski
Rynek w Piątku - pomnik symbolizujący Geometryczny Środek Polski