Toruń - Dwór Artusa

Opis

Wśród innych kamienic w rynku wyróżnia się wielkością i usytuowaniem w prestiżowym miejscu, naprzeciwko ratusza.

Pierwszy Dwór Artusa, zwany również Domem Towarzyskim, był siedzibą Bractwa św. Jerzego i innych elitarnych bractw-ław. Bractwo św. Jerzego zawiązało się w Toruniu w 1311 roku i wchodziło w skład stowarzyszenia arturiańskiego. Stowarzyszenia takie istniały w wielu miastach Hanzy, a zwłaszcza na terenie państwa krzyżackiego. Nawiązywały one do tradycji legendarnego króla Artura (świeckiego odpowiednika św. Jerzego) i rycerzy okrągłego stołu, którzy poszukiwali świętego Graala. Bractwo skupiało przedstawicieli najznakomitszych rodów patrycjuszowskich i bogatych kupców, trudniących się handlem zamorskim.
Członkowie tego elitarnego stowarzyszenia aspirowali do roli miejskiej arystokracji i zgodnie ze średniowiecznym obyczajem, utwierdzali swą pozycję społeczną kultywując formy życia rycerskiego. Naśladowali obyczaje dworskie, brali udział w życiu religijnym miasta, fundowali ołtarze w kościele farnym, urządzali turnieje rycerskie, organizowali gry, zabawy, huczne biesiady i barwne parady. Wszelkie imprezy rycerskie kończyły się ucztą i balem w Dworze Artusa.
Dwór Artusa w Toruniu pełnił rolę salonu miasta, który pozwalał na obcowanie ludzi różnych stanów na zasadach partnerskich. Na co dzień Dwór Artusa był miejscem spotkań towarzyskich i miejscem wymiany informacji kupieckich ze świata.

Pierwszy Dwór Artusa w Toruniu, ufundowany przez Bractwo św. Jerzego, zbudowany został w 1386 roku, na Rynku Staromiejskim.

Był to bardzo reprezentacyjny budynek, wzniesiony w stylu gotyckim, o szerokości fasady 13,5 m, przy wysokości 25,5 m. W 1626 roku poddany był renowacji i przebudowany w stylu renesansu. Kolejna, barokowa przebudowa miała miejsce w 1701 roku. Po tych przebudowach pozostały gotyckie mury z ostrołukowymi oknami i blendami, natomiast fasada otrzymała bardzo bogatą dekorację malarską i rzeźbiarską, a także boniowanie fasady perteru. Wysoki, barokowy szczyt fasady, flankowany smukłymi wieżyczkami narożnymi z latarniami i wysmukłymi, baniastyni hełmami, zdobiło malowidło św. Jerzego na koniu.

Parter gmachu zajmowała wielka sala, wsparta na dwóch filarach, przykryta sklepieniem krzyżowym. Sala ta była miejscem spotkań, gdzie zwyczajowo każde z trzech bractw działających w Toruniu, zajmowało swoją ławę.

Na lewo od wejścia znajdowała się Ława św. Jerzego. W 1503 roku na wschodniej ścianie sali umieszczono malowidło, przedstawiające św. Jerzego walczącego ze smokiem, na tle pejzarzu z panoramą Torunia, z nieistniejącym już zamkiem krzyżackim.
Na prawo od wejścia znajdowała się Ława św. Rajnolda, bractwa żeglarzy. Na zachodniej ścianie sali umieszczono statuę św. Rajnolda w zbroi oraz malowidło świętego z mieczem, na czubku którego była głowa Karlomana, którego pokonał. Wisiały również zbroje turniejowe.
Naprzeciwko wejścia, pośrodku, mieściła się Ława Mariacka, bractwa właścicieli okrętów i hurtowników (głównie zbożowych). Południową ścianę zdobiło malowidło Hołdu Trzech Króli z 1504 roku, wisiały kobierce, półki na naczynia, poroża jeleni. Przy ścianie stały drewniane szafy i zbroje turniejowe.
Ścianę północną zdobiło malowidło św. Katarzyny.
Sala na parterze Dworu Artusa posiadała emporę muzyczną, gdzie podczas balów grała orkiestra.

Dwór Artusa gościł wielu znakomitych mężów. Bywali tutaj polscy królowie: Kazimierz Jagiellończyk, Jan Olbracht, Zygmunt August, Stefan Batory, Zygmunt III Waza, Władysław IV, Jan Kazimierz, Jan III Sobieski, królowie szwedzcy, pruscy, wielcy mistrzowie zakonu krzyżackiego, rosyjscy carowie, przedstawiciele Hanzy oraz zamorscy kupcy.

Dwór Artusa był świadkiem wielu wydarzeń historycznych, politycznych, społecznych i religijnych. M.in. w 1466 roku podpisano tu II pokój toruński, kończący wojnę trzynastoletnią z zakonem.

Podczas wojny północnej, w czasie oblężenia szwedzkiego w 1703 roku gmach Dworu został wypalony. Odbudowano go, lecz w 1802 roku pierwszy Dwór Artusa został rozebrany. Rozebrano również kamienicę stojącą obok niego.

W 1829 roku, na miejscu dotychczasowego Dworu Artusa i sąsiedniej kamienicy, zbudowano nowy gmach reprezentacyjny, według projektu budowniczego miejskiego Heckerta. Nowy Dwór Artusa posiadał klasycystyczną fasadę, dekorowaną pilastrami w wielkim porządlu.

Kiedy w 1842 roku rozwiązano Bractwo św. Jerzego, gmach przeznaczono na Teatr Miejski. Na parterze znajdowała się sala widowiskowa, natomiast na piętrze - sala reprezentacyjna, gdzie odbywały się rozmaite uroczystości, spotkania bractw cechowych oraz słynne bale.
Z powodu pękania ścian, budynek ten rozebrano w 1889 roku.

W 1891 roku zbudowano obecny Dwór Artusa, według projektu miejskiego radcy budowlanego Rudolpha Schmidta. Nowy gmach powiększono o kolejną kamienicę, sąsiadującą z Dworem od zachodu. W ten sposób obecny Dwór Artusa zajął trzy posesje, a jego fasada otrzymała szerokość 25 m. Powstał monumentalny, reprezentacyjny gmach Dworu Artusa w samym centrum miasta.

Styl nowego budynku określany był jako neorenesans niderlandzki. Trójkondygnacyjna fasada budynku, licowana czerwoną cegłą została ozdobiona dekoracyjnymi elementami architektonicznymi z czerwonego piaskowca. Architektura gmachu nawiązuje do pierwotnego, gotycko-renesansowego Dworu Artusa. Nowy budynek posiada wysokie, zaokrąglone u góry okna, boniowaną elewację parteru oraz nadwieszone wieżyczki ze spiczastymi hełmami, flankujące fasadę. Pod wieżyczkami widnieją herby Brandenburgii i Cesarstwa Rzymskiego oraz daty: 1311 - data założenia w Toruniu Bractwa św. Jerzego i 1891 - rok wzniesienia obecnego gmachu. Pośrodku, ponad blankowanym gzymsem, umieszczono herb Torunia. Dwór Artusa przykrywa wysoki, czterospadowy dach, kryty ceramiczną dachówką.

Od chwili otwarcia Dworu Artusa, pełnił on funkcje kulturalne, społeczne, reprezentacyjne oraz usługowo-gastronomiczne.
Na parterze zlokalizowano restaurację i sklepy, na piętrze znajdowały się sale reprezentacyjne: Wielka, Mała i Czerwona, a na poddaszu pokoje gościnne.

Kiedy Toruń znalazł się w granicach Polski, Dwór Artusa gościł wybitnych mężów stanu II Rzeczpospolitej. Odbywały się tu uroczystości państwowe, spotkania społeczne i cechowe, a także bale reprezentacyjne.

W czasie II wojny światowej w Dworze mieściła się restauracja i piekarnia, a także był on miejscem bankietów. Przez krótko mieścił się tu również szpital.
W 1949 roku został przekazany w użytkowanie Uniwersytetowi Mikołaja Kopernika jako Collegium Maximum.

Kiedy Uniwersytet w 1989 roku zwrócił Dwór Artusa miastu, władze podjęły decyzję o wykonaniu kapitalnego remontu, który miał miejsce w latach 1993 - 1995. Podczas tego remontu odkryto na sklepieniu sieni eklektyczne malowidła z 1907 roku, które po wojnie zostały zamalowane. Przedstawiają one sceny historyczne na tle najważniejszych budowli miasta (kościół Mariacki, gdanisko zamku krzyżackiego, ratusz staromiejski, stary Dwór Artusa).

Obecnie parter Dworu Artusa przeznaczony jest na cele handlowe i kawiarnię, a pozostałe piętra użytkowane są przez, powołane w 1995 roku, Centrum Kultury Dwór Artusa i Toruńską Orkiestrę Symfoniczną. Na piętrze znajduje się pięknie zdobiona, reprezentacyjna Sala Wielka z lożami, Sala Mała, Lustrzana, Srebrna i Ostatnia.

Centrum Kultury Dwór Artusa, zgodnie z tradycją arturiańską, ma służyć całej społeczności miejskiej, organizować ważne wydarzenia kulturalne, społeczne, polityczne i towarzyskie.

Dwór Artusa nie jest udostępniony do regularnego zwiedzania dla turystów indywidualnych, bez przeszkód można obejrzeć jedynie parter. Grupy zorganizowane mogą zwiedzić wnętrza po wcześniejszej rezerwacji:
tel.: 56 621 04 22, e-mail: przewodnicy@turystyka.torun.pl.