Rzeka Brda

Opis

Brda ma 238 km długości i 4627 km kwadratowych powierzchni dorzecza. Wody rzeki na przeważającej długości mają I i II klasę czystości, co czyni Brdę rzeką atrakcyjną turystycznie.
Brda wypływa z Jeziora Smołowego, położonego wśród wzgórz moreny czołowej Pojezierza Bytowskiego, na północny wschód od Miastka. Rzeka początkowo płynie wąską doliną, wśród lasów mieszanych, w kierunku południowym. Górny odcinek rzeki ma nurt zarośnięty trzciną oraz dwie stałe przeszkody. Brda łączy jeziora: Kamień, Orle, Siadło, Świeszyńskie, Głębokie, po czym wpada do urokliwego Jeziora Szczytno Wielkie. Tu kończy się górny bieg rzeki.

Niewątpliwą atrakcją środkowego biegu rzeki są malownicze jeziora, przez które przepływa Brda. Najpierw są połączone jeziora Szczytno, Krępsko i Szczycienko. Na jeziorze Szczytno znajduje się Wyspa Zamkowa, na której od XI do XIII wieku istniał gród, będący siedzibą władców Pomorza. Później mieściła się tu kasztelania szczycieńska. Naprzeciw wyspy wznosi się Góra Szubiennicza - w średniowieczu miejsce straceń, a dawniej prawdopodobnie miejsce kultu religijnego. Również na półwyspie Jeziora Krępsko zachowały się ślady średniowiecznego grodu. Jezioro Szczytno wąskim przesmykiem przechodzi w Jezioro Szczycienko, a rzeka zmienia kierunek. Płynąc początkowo na wschód, łączy ciąg kolejnych, urokliwych jezior rynnowych Równiny Charzykowskiej. Są to jeziora: Końskie, Charzykowskie, Długie, Karsińskie, Witoczno, Małołąckie, Łąckie oraz Dybrzk z Kosobudnem.

Na wschód od Jeziora Charzykowskiego znajduje się osiem śródlądowych jezior, połączonych ciekiem wodnym z Jeziorem Charzykowskim.
Do Jeziora Witoczno, od północy wpada rzeka Zbrzyca, która zbiera wody z ponad 20 pięknych jezior kaszubskich.
Jezioro Małołąckie połączone jest od północy z Jeziorem Płęsno o niespotykanym zabarwieniu wody. Jezioro to jest ostatnim z pięciu malowniczych jezior rynnowych, odprowadzających swe wody do Brdy.
Teraz Brda płynie już przez obszar Borów Tucholskich i zmienia kierunek na południowy.

Od miejscowości Męcikał nurt rzeki zwalnia, rzeka poszerza się, tworząc długie, wąskie Jezioro Zapora. Jezioro to powstało w wyniku spiętrzenia wody na zaporze w Mylofie. Ta wyjątkowa zapora, ewenement w skali Europy, kieruje część wód rzeki do Wielkiego Kanału Brdy. Wielki Kanał Brdy jest imponującą budowlą hydrotechniczną z połowy XIX wieku. Został zbudowany w celu nawodnienia łąk czerskich. Kanał ma ok. 1 metra głębokości i 21 km długości. Prowadzi swe wody długimi, prostymi odcinkami, równolegle do Brdy. Nad kilkoma dopływami Brdy kanał płynie górą po akweduktach. W okolicach Fojutowa znajduje się największy i najlepiej zachowany akwedukt Wielkiego Kanału Brdy, który tu krzyżuje się z Czerską Strugą.

Od miejscowości Rytel Brda płynie wśród lasów sosnowych, stopniowo pogłębiającą się doliną. W okolicach Tucholi tworzy malowniczy przełom z licznymi bystrzami. Przełom Brdy jest rezerwatem przyrody pod nazwą Piekło. Przełom kończy się na Jeziorze Koronowskim. Jest to największe jezioro na szlaku Brdy. Jezioro Koronowskie jest jeziorem zaporowym o niezwykle urozmaiconej linii brzegowej z licznymi głębokimi zatokami. Powstało w 1956 roku po spiętrzeniu wód Brdy przy budowie zapory i elektrowni w Koronowie-Samociążku oraz głównej zapory w Pieczyskach. Głębokość jeziora dochodzi do 20 m, długość wynosi 35 km, a długość linii brzegowej - 102 km. Nic dziwnego, że przez jezioro przerzucono most kolejowy, a w okolicach Różannej znajduje się prom samochodowy, przewożący auta na drugą stronę jeziora. Jezioro Koronowskie otoczone jest zewsząd lasami, co czyni je wyśmienitym miejscem dla ośrodków wypoczynkowych.

Część wód Brdy płynie na zaporę w Pieczyskach, a część na Jezioro Lipkusz, gdzie uchodzi struga Kręgiel, lewy dopływ Brdy. Jezioro Lipkusz przechodzi w 11 kilometrowy Kanał Lateralny, dawną rynnę Jeziora Białego. Kanał prowadzi wody Brdy do elektrowni w Samociążku. Przed kolejną zaporą nurt rzeki słabnie, tworząc wąskie Jezioro Tryszczyn, które kończy się na zaporze elektrowni w Tryszczynie. Początkowo szybki nurt za zaporą powoli słabnie, przechodząc w rozlewisko Jeziora Smukała, które kończy się kolejną zaporą kolejnej elektrowni. Za zaporą nurt rzeki przyspiesza, tworząc ciekawy odcinek rzeki.
Brda dopływa już do Bydgoszczy, gdzie z prawej strony do Brdy dochodzi Kanał Bydgoski, zakończony śluzą. Kanał Bydgoski łączy Wisłę i Brdę z Notecią i dalej przez Wartę z Odrą.

Na Brdzie, w okolicach wyspy św. Barbary, w 1996 roku zbudowano jedyny w Polsce tor do kajakarstwa górskiego, gdzie odbywają się zawody o randze krajowej. Przed ujściem Brdy do Wisły utworzono tor regatowy, skąd przez śluzę można wypłynąć na Wisłę lub przepływając w poprzek toru skierować się pod stary jaz walcowy, najstarszy tego typu i chyba jedyny czynny jaz walcowy w Polsce.

Rzekę Brdę warto poznać z uwagi na jej walory przyrodnicze, ale również z powodu działalności człowieka, który stosując znaną sobie technikę, zmieniał rzekę i wykorzystywał jej siłę i możliwości.