Pocysterskie opactwo w Krzeszowie

Krzeszów      0 Opinie

Opis

Zanim powstał klasztor cystersów w Krzeszowie, księżna Anna Przemyślidka w 1242 roku sprowadziła do pobliskiego Krzeszówka zakon benedyktynów z czeskich Opatowic. Chciała w ten sposób pozostawić pamiątkę po swym mężu, księciu Henryku II Pobożnym, który rok wcześniej poległ pod Legnicą z rąk najeźdźców mongolskich. W 1249 roku książę legnicki Bolesław II Rogatka, syn Henryka Pobożnego przekazał klasztorowi ziemie nad rzekami Zadrna i Lesk. 40 lat później, w 1289 roku książę jaworski Bolko I Surowy, wnuk księcia Henryka Pobożnego i księżnej Anny, odkupił od benedyktynów wszystkie posiadłości w okolicach Kamiennej Góry. Konwent benedyktynów powrócił na teren Czech.

Wszystkie ziemie odkupione od benedyktynów książę Bolko I Surowy podarował cystersom z pobliskiego Henrykowa. Mnisi na miejsce swego klasztoru wybrali Krzeszów. Pierwsi cystersi przybyli do Krzeszowa w sierpniu 1292 roku, a we wrześniu spisano akt fundacyjny dla klasztoru.
Budowę świątyni Łaski NMP w obecnym miejscu rozpoczęto zapewne przed przybyciem do Krzeszowa konwentu cystersów. Prawdopodobnie już w 1295 roku ukończono budowę kościoła w stylu wczesnego gotyku, zwanego stylem cysterskim. Mnisi początkowo zamieszkali w drewnianych zabudowaniach. Dopiero w 1296 roku położono kamień węgielny pod budowę klasztoru i rozpoczęto jego budowę. W XIV wieku zbudowano również niewielki, gotycki kościół parafialny św. Andrzeja Apostoła.

Dobrodziej klasztoru, książę Bolko I Surowy zmarł w 1301 roku i został pochowany w krzeszowskim kościele. Jego pochówek zapoczątkował tradycję grzebania w Krzeszowie zmarłych z rodziny książąt świdnicko-jaworskich. Tutaj w 1326 roku został pochowany również książę Bernard świdnicki - syn Bolka I, a w 1368 roku ostatni męski przedstawiciel rodu – książę świdnicko-jaworski, Bolko II Mały.
Mijający wiek XIV był dla klasztoru cysterskiego w Krzeszowie okresem rozkwitu i szerokich wpływów społeczno-kulturalnych i gospodarczych. Po śmierci księżnej Agnieszki w 1392 roku, księstwo świdnicko-jaworskie wraz z Krzeszowem przechodzi faktycznie pod panowanie Czech, chociaż już od 1353 roku należało do Karola IV Luksemburskiego, jako posag jego żony – księżniczki Anny, córki księcia Henryka II jaworskiego i bratanicy oraz wychowanicy księcia świdnicko-jaworskiego Bolka II Małego.

W XV wieku rozpoczął się okres upadku opactwa krzeszowskiego.
W czasie najazdu husytów w 1426 roku klasztor bardzo ucierpiał, podobnie jak inne ośrodki katolicyzmu. Husyci spalili kościół i spustoszyli zabudowania klasztorne. Wymordowali również kilkudziesięciu zakonników i sprofanowali grobowce książęce. Wtedy też zaginęła cudowna ikona Matki Bożej Łaskawej.

Kiedy cystersi z wielkim trudem zdołali odbudować swe opactwo, w XVI wieku dotarła na Śląsk fala reformacji, a wraz z nią kryzys w klasztorze. Zdecydowanie spadła liczba zakonników, których w 1600 roku zostało tylko dwunastu. Na Śląsku protestanci stanowili większość, więc konflikty z katolikami zdarzały się często. W 1620 roku doszło do tragedii – mieszczanie z Chełmska Śląskiego zabili Marcina Clave, opata krzeszowskiego. Sytuację w klasztorze pogorszyła jeszcze pożyczka, którą cesarz wymusił od cystersów, kiedy przystąpił do wojny trzydziestoletniej.

W 1622 roku klasztor cysterski w Krzeszowie ograbili lisowczycy – kozacy oddani na służbę cesarza Ferdynanda przez Zygmunta III Wazę. Oni to splądrowali opactwo i wygnali mnichów.
Niebawem zakonnicy powrócili do swego klasztoru. W grudniu 1622 roku, podczas prac remontowych, pod posadzką zakrystii odnaleziono cudowną ikonę MB Łaskawej, ukrytą tu przez opata jeszcze podczas wojen husyckich. Odnalezienie ikony Matki Bożej przyczyniło się do odrodzenia kultu maryjnego w Krzeszowie.

W 1632 roku na opactwo napadły wojska sasko-brandenburskie, a rok później wojska szwedzkie, które odchodząc podpaliły klasztor i kościół. W czasie wojny trzydziestoletniej kościół klasztorny został splądrowany, ograbiony i spalony – ocalały jedynie mury.
Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej, cystersi prędko odbudowali klasztorną świątynię, a na Śląsku przystąpiono do kontrreformacji.

W 1660 roku opatem w Krzeszowie został Bernard Rosa, który rozpoczął okres ponownego rozkwitu krzeszowskiego opactwa cysterskiego. Opat Bernard w 1667 roku odebrał protestantom katolickie świątynie i usunął protestantów z dóbr zakonnych. W 1669 roku założył przy opactwie Bractwo św. Józefa, którego członkowie mieli za zadanie odbudować i pogłębić wiarę katolicką na Śląsku. Bractwo za swą siedzibę obrało parafialny kościół św. Andrzeja Apostoła.
W latach 1672 – 1678 powstała najstarsza na Śląsku Droga Krzyżowa, zwana Kalwarią Krzeszowską. Częścią Nowej Jerozolimy jest również pawilon na wodzie zwany Betlejem, zbudowany w 1695 roku w pobliżu Groty Narodzenia Pańskiego, usytuowany ok. 2 km od Krzeszowa.
W 1677 roku zdarzył się pożar, który uszkodził klasztorną świątynię Łaski NMP. Kościół odbudowano i poddano go barokizacji, a przy północnym ramieniu transeptu zbudowano Kaplicę Loretańską. Rozpoczęto też budowę nowego, 3-skrzydłowego klasztoru.
Prężnie działające krzeszowskie Bractwo św. Józefa prędko się rozrastało. Po 25 latach istnienia liczyło już ok. 43 tys. członków. Dla tak dużego bractwa niewielki, gotycki kościół św. Andrzeja Apostoła stawał się zbyt mały. Opat Bernard Rosa zdecydował się na rozbiórkę gotyckiego kościoła i budowę nowej, większej, barokowej świątyni, którą zbudowano w latach 1690 – 1696.

Następcą Bernarda Rosy został w 1696 roku opat Dominik Geyer, który uporządkował finanse opactwa i doprowadził do rozkwitu gospodarkę klasztorną. Za jego panowania do opactwa cysterskiego w Krzeszowie należało ok. 300 km kw. ziemi, co uplasowało klasztor w czołówce posiadaczy ziemskich na Śląsku. Jednym z posunięć opata Dominika był zakup w 1703 roku miasta Bolków wraz z zamkiem książęcym.

W 1727 roku kolejnym opatem w Krzeszowie został Innocenty Fritsch. Za jego czasów, w 1727 roku podjęto decyzję o rozbiórce kościoła klasztornego i wzniesieniu nowej, imponującej świątyni barokowej. Rozbiórkę rozpoczęto już w 1727 roku. Materiał rozbiórkowy wykorzystano, umieszczając go w fundamentach i podziemiach nowej świątyni. W marcu 1728 roku położono kamień węgielny, a w 1733 roku zasklepiono świątynię. Przy budowie kościoła pracowało 41 murarzy, 13 cieśli, 12 kamieniarzy i 10 rzeźbiarzy. Cystersi zatrudnili najwybitniejszych twórców barokowych w dziedzinie architektury, rzeźby i malarstwa. Powstała przepiękna barokowa świątynia jednonawowa z rzędami kaplic po bokach oraz transeptem, zachowując w ten sposób plan krzyża, rzadko stosowany w kościołach barokowych. Ambit za prezbiterium zamieniono w Mauzoleum Piastów, za którym umieszczono kaplicę Marii Magdaleny z Grobem Pańskim.
Jednocześnie z kościołem klasztornym, z inicjatywy opata Innocentego, w latach 1730 – 1734, zbudowano trójkondygnacyjny budynek mieszkalny, zwany domem gościnnym opata.
Opat Innocenty Fritsch zmarł w 1734 roku, nie doczekawszy ukończenia prac przy kościele klasztornym.

Kolejnym opatem w Krzeszowie został Benedykt II Seidel. Dokończył on budowę świątyni i Mauzoleum Piastów. On też w 1735 roku uczestniczył u boku biskupa wrocławskiego Filipa von Sitzendorfa w uroczystości konsekracji kościoła opackiego.
Załamanie gospodarki klasztornej nastąpiło w 1741 roku, po przejęciu Śląska przez Prusy, w wyniku I wojny śląskiej.
Wówczas opat Benedykt II, obawiając się profanacji przez protestantów cudownego obrazu MB, uciekł z obrazem do Czech, gdzie ukrywał się na zamku w Rognicy. W 1742 roku opat z obrazem powrócił do Krzeszowa, a władze pruskie w odwecie nałożyły na klasztor rujnujący podatek i zakazały przyjmowania pielgrzymek.
W 1758 roku do Krzeszowa dotarła epidemia tyfusu, która przerwała prace przy budowie barokowego klasztoru.
Do budowy południowego skrzydła powrócono dopiero w 1774 roku, które zakończono w 1782 roku. W latach 1788 – 1792 cystersom udało się zbudować jeszcze wschodnie skrzydło, łączące klasztor z kościołem. Niestety, nie zrealizowano planu zamknięcia wirydarza trzema skrzydłami klasztoru.

W 1810 roku władze pruskie na mocy edyktu króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III przeprowadziły kasatę klasztoru cysterskiego w Krzeszowie. Dobra ruchome przekazano do Wrocławia, Legnicy i Kamiennej Góry. Kościół klasztorny Wniebowzięcia NMP przekazano w administrację diecezjalną jako świątynię parafialną. Proboszczem został ostatni opat krzeszowski – Ildefons Reuschel. W zabudowaniach klasztornych umieszczono szkołę świecką, a w domu gościnnym siedzibę leśnictwa. Ogromny majątek nieruchomy klasztoru przeszedł na własność Królestwa Prus.

W 1913 roku na północnej wieży kościoła Wniebowzięcia NMP wybuchł pożar, który spowodował duże straty. Zniszczony został wówczas dzwon Emmanuel. Wieżę odbudowano dopiero w latach 1930 – 1931.
W 1919 roku w klasztorze zamieszkali czescy benedyktyni z klasztoru Emaus w Pradze. Zakonnicy rozpoczęli renowację zaniedbanych budynków, a także założyli bibliotekę klasztorną.
We wrześniu 1940 roku klasztor przejęły władze niemieckie, wobec czego benedyktyni zostali zmuszeni do opuszczenia klasztoru. W budynkach klasztornych Niemcy utworzyli obóz dla przesiedleńców, a od 1941 roku obóz dla Żydów, których później wysyłali do obozów koncentracyjnych.

Po zakończeniu działań wojennych Krzeszów znalazł się w granicach Polski. Benedyktyni powrócili do Krzeszowa, lecz już w 1946 roku zostali usunięci, a ich miejsce zajęły siostry benedyktynki, wypędzone ze Lwowa. Parafię początkowo obsługiwali księża diecezjalni, później księża cystersi, a obecnie znów księża diecezjalni.
Opactwo pocysterskie po II wojnie światowej było w fatalnym stanie technicznym, co powodowało nieustające remonty oraz konserwacje i renowacje barokowych malowideł i rzeźb. Jeszcze w 2007 roku we wnętrzach obydwu kościołów trwały prace renowacyjne i stały rusztowania. Doprowadzenie opactwa do stanu świetności było nie lada wyzwaniem i pochłonęło ogromne fundusze. Jednak cel, który osiągnięto wart był zachodu.
W 1998 roku papież Jan Paweł II podniósł Kościół klasztorny Wniebowzięcia NMP do godności Bazyliki Mniejszej.
W 2004 roku opactwo cysterskie w Krzeszowie zostało uznane za Pomnik Historii.
Dziś Opactwo w Krzeszowie nazywane jest Europejską Perłą Baroku i kandyduje do wpisania na Listę światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego UNESCO.

Kompleks opactwa cysterskiego w Krzeszowie składa się z kościoła Wniebowzięcia NMP z Mauzoleum Piastów świdnicko-jaworskich, kościoła brackiego św. Józefa, zabudowań klasztornych, domu gościnnego opata, licznych kaplic Kalwarii, a także leśnego pawilonu na wodzie, zwanego Betlejem, który służył opatom do odpoczynku i kontemplacji.