Krzeszów – kościół św. Józefa

Krzeszów      0 Opinie

Opis

Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej w 1648 roku, na podległym Habsburgom Śląsku przystąpiono do kontrreformacji. Kiedy w 1660 roku opatem w krzeszowskim klasztorze cysterskim został Bernard Rosa, na ziemiach klasztornych odebrał protestantom zajmowane przez nich świątynie, a także budował nowe.
Opat w 1669 roku założył w Krzeszowie Bractwo Świętego Józefa, którego celem było pogłębianie życia religijnego w duchu katolickim. Bractwo za swą siedzibę obrało niewielki kościół parafialny św. Andrzeja Apostoła. Organizacja prędko się rozwijała – do krzeszowskiej konfraterni należeli zakonnicy nie tylko ze Śląska, ale też z Czech, Moraw, Austrii, Bawarii, Nadrenii i Westfalii, a także szerokie rzesze ludności świeckiej i duchowieństwa diecezjalnego. Członkowie bractwa spotykali się raz w miesiącu na wspólnej modlitwie.
Prędko okazało się, że gotycki kościół parafialny św. Andrzeja Apostoła w Krzeszowie stał się zbyt mały, aby pomieścić członków bractwa. Opat podjął decyzję o rozbiórce świątyni i wzniesieniu większego, barokowego kościoła.
Budowę wczesnośredniowiecznego kościoła bracko-parafialnego rozpoczęto w 1690 roku. Początkowo miał mieć dwie wieże w fasadzie południowej, ale gdy w 1693 roku wieże uzyskały wysokość 40 m, w ciągu trzech dni zawaliły się. Z powodu katastrofy budowlanej zwolniony został dotychczasowy budowniczy świątyni – Martin Urban z Lubawki, którego przy dalszych pracach zastąpił Michał Klein z Nysy. Zaniechano wówczas odbudowy wież, lecz pozostawiono je do wysokości murów świątyni. Budowę kościoła zakończono w 1696 roku.
Od 1693 do 1695 roku we wnętrzu trwały prace zdobnicze przy wykonywaniu fresków.
7 maja 1696 roku świątynię bracko-parafialną konsekrowano p.w. św. Józefa.

Kościół św. Józefa w Krzeszowie jest świątynią jednonawową, pięcioprzęsłową, z węższym od nawy, półkoliście zamkniętym prezbiterium, skierowanym na północ. Jest to budowla bezwieżowa, wzniesiona na planie prostokąta. Do prezbiterium od strony wschodniej i zachodniej przylegają zakrystie. Poza obrys prostokąta występuje półokrągłe zamknięcie prezbiterium, wyglądające jak pół cylindrycznej baszty oraz przyziemia niezrealizowanych wież.
Trzy kondygnacje południowej fasady rozdzielają gzymsy. Fasada rozczłonkowana jest również zdwojonymi pilastrami z głowicami korynckimi. Na osi fasady mieści się portal główny, flankowany pilastrami. Po bokach, w części przyziemia znajdują się niewielkie drzwi w kamiennych obramieniach. W środkowej kondygnacji fasady znajdują się trzy wnęki konchowe, w których umieszczono figury: niżej, w bocznych partiach, figury Maryi i św. Józefa, natomiast wysoko, na osi fasady figurę Jezusa Chrystusa. Figury Świętej Rodziny z 1667 roku, pochodzą z kruchty średniowiecznego kościoła klasztornego. Trzecią kondygnację fasady stanowi barokowy szczyt kryjący dach, zwieńczony łukowym, przerywanym frontonem, nad którym dominuje krzyż. Poniżej frontonu, po bokach szczytu znajdują się spływy wolutowe i dekoracyjne wazony.
W elewacjach bocznych świątyni, od strony południowej widać przyziemia wież, opiętych w narożach pilastrami. Elewacje nawy posiadają dwa rzędy półokrągło zamkniętych okien w kamiennych obramieniach. Prezbiterium posiada tylko jedną parę okien od strony północnej, a obok w ścianie północnej mieszczą się prostokątne okna zakrystii.
Kościół przykrywa prosty dach kalenicowy trójspadowy, natomiast prezbiterium – dach półstożkowy.
Wnętrze kościoła przykryte jest sklepieniem kolebkowym na gurtach, z lunetami. Sklepienie to wsparte jest na filarach zespolonych ścianami z murami zewnętrznymi budowli, między którymi umieszczono empory. W ten sposób powstała świątynia o założeniu halowo-emporowym. Nawa po bokach została ujęta rzędami płytkich kaplic, nad którymi umieszczono empory. Kaplice boczne otwarte są do nawy okrągłołukowymi arkadami. Filary między kaplicami, opięte pilastrami w wielkim porządku, z głowicami korynckimi, dźwigają wydatne belkowanie, obiegające całą nawę z emporą muzyczną oraz prezbiterium. Okna usytuowane są w emporach oraz drugi rząd okien ponad belkowaniem.
Całe wnętrze kościoła pokryte jest malowidłami nawiązującymi do patrona świątyni – św. Józefa. Autorem fresków jest Michael Willmann, zwany śląskim Rembrandtem, któremu pomagali: syn Michał, pasierb Johann Liszka, brat cysters Jakub Arlet oraz Marcin i Zygmunt Leistritzowie.
Na sklepieniu pokazano przodków Świętej Rodziny. W pierwszym przęśle od empory organowej, na sklepieniu przedstawiono Abrahama, Izaaka, Jakuba i Judę, a w lunetach Dawida i Aarona. W następnym przęśle umieszczono krewnych św. Józefa: Kleofasa i jego żonę Marię, Symeona z Jerozolimy, Józefa Barsabasa, Salome i Marię Jakubową, a w lunetach Mataniasza i Matatiasza. Trzecie przęsło dekorują wizerunki Jana Chrzciciela z rodzicami – Elżbietą i Zachariaszem, a w lunetach Jakuba i Saby. Na sklepieniu czwartego przęsła znalazły się wizerunki rodziców i dziadków Maryi: Joachima i Anny oraz Stolanusa i Emerentiany, a w lunetach św. Judy Tadeusza i św. Jakuba Mniejszego. Piąte przęsło sklepienia przedstawia Świętą Rodzinę, a w lunetach św. Jakuba Mniejszego i św. Jana Ewangelistę.
Sklepienie prezbiterium dekoruje ogromny fresk przedstawiający Adorację Trójcy Świętej przez anioły z personifikacjami czterech stron świata, a ściany prezbiterium – scena Pokłonu Trzech Króli. Na ścianie empory muzycznej można zobaczyć obrazy męki Pańskiej: Biczowanie i Ecce Homo - autorstwa Marcina Leistritza.
W kaplicach umieszczono życiorys św. Józefa w scenach ukazujących Radości oraz Smutki świętego.
Obrazy przedstawiające Radości znajdują się w zachodnich kaplicach bocznych. Seria obrazów przedstawia: Oświadczyny Józefa, Anioł powiadamia Józefa o jego wyborze na opiekuna Mesjasza, Narodziny Jezusa, Anioł powiadamia pasterzy, Pokłon pasterzy, Widzenie cesarza Augusta, Józef zanosi Dziecię do świątyni, Ofiarowanie Jezusa, Znalezienie Jezusa, Powrót do Nazaretu, Wniebowzięcie Józefa, Józef po śmierci ukazuje się Maryi.
We wschodnich kaplicach znalazły się sceny pokazujące Smutki św. Józefa. Są to obrazy: Spis ludności, Józef zanosi Dziecię do świątyni, Obrzezanie Dzieciątka, Ucieczka do Egiptu, Rzeź niewiniątek, Odpoczynek w czasie ucieczki (w tle przedstawiony jest Bolków), Tajny powrót z Egiptu, Poszukiwanie Jezusa, Józef prosi Boga o pomoc, Józef poddaje się woli Bożej, Śmierć Józefa.
W prezbiterium znajduje się piękny, rzeźbiony ołtarz główny, zbudowany wraz z tabernakulum w 1678 roku przez Jerzego Schröttera, z figurkami z 1755 roku, przedstawiającymi Świętą Rodzinę, autorstwa Josepha Antona Lachela.
Przy ścianie tęczowej mieszczą się dwa ołtarze boczne z obrazami Michaela Willmanna. Zachodni ołtarz (po stronie Radości) posiada obraz przedstawiający Zaślubiny Józefa z Marią, natomiast we wschodnim ołtarzu (po stronie Smutków), umieszczono obraz ukazujący Zasmucenie Józefa macierzyństwem Maryi.
Ambonę w latach 1700 – 1707 wykonał Jerzy Schrötter. Kosz ambony i balustradę schodów dekorują płaskorzeźby ukazujące Cierpienie św. Józefa, Ucieczkę do Egiptu, Świętą Rodzinę w Nazarecie i Jezusa pomagającego Maryi w pracy. Pod koszem umieszczono herb Bractwa św. Józefa i mały herb opactwa. Baldachim zdobi figura Boga Ojca.
Na emporze muzycznej, wspartej na trzech okrągłołukowych arkadach, znajdują się organy z końca XVII wieku o 500 piszczałkach, ufundowane w przez opata Bernarda Rosę. Prospekt organowy dekorują złote figurki muzykujących aniołów.
Prospekt organowy, balustrada empory muzycznej, ambona, balustrady empor bocznych oraz balustrada oddzielająca nawę od prezbiterium, utrzymane są w kolorze niebieskim ze złotymi zdobieniami, co nadaje jednolity charakter wnętrzu, a jednocześnie pięknie kontrastuje z bielą ścian.

Z inicjatywy opata Bernarda Rosy, w latach 1672 – 1678 powstała również Wielka Kalwaria krzeszowska. Powstały wówczas 32 stacje Drogi Krzyżowej, umieszczone w kapliczkach o konstrukcji szkieletowej. Cała Droga Krzyżowa wynosiła 5 km i spacer drogą Męki Pańskiej zajmował ok. 2 godz. Odległości między kaplicami są takie same, jak w Jerozolimie. Kalwaria krzeszowska, w przeciwieństwie do jerozolimskiej i wielu innych, powstała nie na wzgórzach, lecz na płaskim terenie. Kapliczki kalwaryjskie zostały ozdobione przez malarza Michaela Willmanna, sztukatora Macieja Mayera i rzeźbiarza Jerzego Schröttera. W latach 1703 – 1717 kolejny opat krzeszowski, Dominik Geyer drewniane kapliczki zastąpił murowanymi.
Wędrówka Drogą Krzyżową rozpoczyna się przed wejściem do klasztoru, prowadzi przez „Wieczernik” do „Ogrodu Oliwnego” w przysiółku Betlejem, dalej przez las i pola do „Ciemnicy”, następnie do „Domu Kajfasza”. Kolejne kapliczki znajdują się przy polnej drodze, wśród pól. W „Domu Piłata”, zwanym „Ratuszem” znajdują się „Święte Schody”. Kolejne kaplice znajdują się pośród łąk, następne już na terenie opactwa, m.in. na terenie cmentarza klasztornego i kaplicy św. Marii Magdaleny. Ostatnia, 33 stacja Drogi Krzyżowej mieści się we wzniesionej w 1738 roku, kaplicy Grobu Pańskiego.

W przysiółku Betlejem, oddalonym od opactwa cysterskiego ok. 2 km, mieściła się niegdyś Grota Narodzenia Pańskiego, w której cystersi tradycyjnie odprawiali Pasterkę. W pobliżu kaplicy, w 1695 roku, z inicjatywy Bernarda Rosy zbudowano drewniany pawilon letni. Była to ośmioboczna budowla, posadowiona nad wodą, na palach wbitych w dno stawu. Do pawilonu prowadził z brzegu zadaszony pomost. Pawilon służył opatom do kontemplacji i modlitwy, a staw do kąpieli w leczniczej wodzie, zawierającej siarczany. Wnętrze pawilonu zostało ozdobione 24 obrazami, autorstwa Georga Wilhelma Neunhertza. Strumień doprowadzający wodę do stawu cystersi nazwali Cedronem.

Z inicjatywy opata Innocentego Fritscha w latach 1730 – 1734, na terenie opactwa wzniesiono barokowy dom gościnny opata. Był to trzykondygnacyjny, pięcioosiowy dom mieszkalny, zbudowany na planie kwadratu, według projektu Josepha Antona Jentscha lub Martina Frantza. Budynek dekorowały pilastry oraz ozdobne, kamienne obramienia okien i drzwi, a także niewielki balkonik od południa. Obecnie od północy do budynku przylega niewielka, parterowa przybudówka, opięta pilastrami. Być może był to niegdyś portyk kolumnowy.
Po sekularyzacji klasztoru, w domu gościnnym opata mieściła się leśniczówka.
Budynek wyremontowano w latach 1998 – 2002 i obecnie mieści się tu Muzeum Cysterskie.

Dziś świątynia św. Józefa jest kościołem brackim Bractwa Świętego Józefa, a także kościołem pomocniczym parafii Wniebowzięcia NMP w Krzeszowie, w diecezji legnickiej.
Każdego roku w Wielki Piątek odbywa się modlitwa połączona z wędrówką Drogi Krzyżowej po Kalwarii Krzeszowskiej. Kolejne wędrówki po krzeszowskiej Kalwarii planowane są w każdą pierwszą sobotę miesiąca, od maja do października.