Jawor - Kościół Pokoju

Opis

Kościoły Pokoju zostały wzniesione na mocy postanowień pokoju westfalskiego, zawartego w 1648 roku, kończącego wojnę trzydziestoletnią. Wojna ta była konfliktem religijnym pomiędzy protestanckimi państwami niemieckimi, wspieranymi przez inne państwa europejskie, a katolicką dynastią Habsburgów. Ponieważ Habsburgowie prowadzili na Śląsku proces kontrreformacji, prześladowali protestantów, a ich świątynie zamieniali w kościoły rzymskokatolickie, cesarz Ferdynand III Habsburg pod naciskiem króla protestanckiej Szwecji, został zobowiązany do wyrażenia zgody na budowę trzech świątyń luterańskich – w Głogowie, Jaworze i Świdnicy.

Cesarz wydał taki przywilej, ale z kilkoma bardzo surowymi ograniczeniami. Kościoły te miały być zbudowane z materiałów nietrwałych (drewno, glina, słoma, piasek), wyglądem nie mogły przypominać dotychczasowych świątyń katolickich, nie mogły posiadać wież ani dzwonów, musiały być wzniesione w ciągu roku od rozpoczęcia budowy, a budowa ich miała być finansowana jedynie ze składek wiernych. Dodatkowym warunkiem było wybudowanie świątyni poza murami miasta, w odległości strzału armatniego od murów miejskich. Takie usytuowanie świątyni świadczyło o tym, że wyznanie ewangelickie znajduje się poza sferą życia miejskiego.
Wszystkie trzy świątynie zostały wzniesione w drugiej połowie XVII wieku. Do dziś przetrwały dwie – w Jaworze i w Świdnicy. Głogowski kościół spłonął w pożarze w XVIII wieku.

Kościół Pokoju w Jaworze wzniesiono w latach 1654 – 1655, według projektu wrocławskiego architekta Albrechta von Säbisch. Prace ciesielskie nadzorował mistrz stolarski z Jawora – Andrzej Kempner. Świątynia została konsekrowana pw. Ducha Świętego w grudniu 1655 roku.

Podstawą konstrukcji jest 10 par dębowych słupów, które podtrzymują strop i empory. Ściany świątyni zbudowane są w technice szachulcowej, konstrukcja ich składa się z belek pionowych, poziomych i ukośnych, łączonych na tzw. rygle, bez użycia gwoździ. Przestrzeń między belkami wypełniona została gliną wymieszaną ze słomą. Ściany i słupy konstrukcyjne wspierają się na dębowych balach. Ściany: północna i zachodnia zostały oszalowane, aby chronić gliniane ściany przed opadami atmosferycznymi. Świątynia ta wzniesiona została na planie prostokąta o wymiarach 43,5 m x 26 m.

Kościół protestancki w Jaworze jest świątynią orientowaną, trójnawową, o budowie bazylikowej, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium.
Początkowo w świątyni zbudowane zostały dwa poziomy empor – obecne piętro drugie i czwarte. Balustrada wyższego balkonu ozdobiona została scenami ze Starego Testamentu, natomiast niższego scenami z Nowego Testamentu. Prędko okazało się, że wierni nie mieszczą się w kościele. Ponieważ kościół był wysoki (16 m), zbudowano więc kolejne dwie empory, „zagęszczając” przestrzeń naw bocznych. Na początku XVIII wieku zbudowano pierwszy i trzeci poziom empor. Posiadają one odmienną dekorację – zostały ozdobione herbami okolicznej szlachty i wizerunkami siedzib rodowych, a nawet godłami cechów rzemieślniczych.

W 1704 roku, przy ścianie północnej wzniesiono zakrystię, a w 1707 - po podpisaniu przez Szwecję i Austrię traktatu altransztackiego, rozpoczęto budowę wieży. Wieża usytuowana została przy południowej ścianie. Dolne kondygnacje wieży wzniesiono na planie kwadratu i wzmocniono jej naroża murowanymi przyporami. Wyżej wieża przyjęła kształt oktagonalny. Budowla zwieńczona została kopulastym, barokowym hełmem z latarnią. W tej wieży w 1708 roku zawieszono trzy dzwony, wykonane przez Christiana Demningera z Legnicy.
Nawę główną świątyni przykrywa dwuspadowy dach kryty gontem, nawy boczne z emporami oraz zakrystię – dachy pulpitowe, natomiast prezbiterium – dach trójspadowy.

Barokowe wnętrze świątyni przykryte jest stropem kasetonowym, ozdobionym polichromią w ludowym, śląskim stylu, przedstawiającą fantazyjne wici roślinne.
Całe wnętrze kościoła otoczone jest czterema piętrami pięknie dekorowanych empor, dzięki czemu świątynia może pomieścić 6 tys. wiernych.
Kościół Pokoju posiada jeden ołtarz, ufundowany przez hrabiego Hochberga, a wykonany przez Michaela Schneidera z Kamiennej Góry. W centralnej części ołtarza znajduje się obraz „Jezus w Ogrójcu”, namalowany przez Karla Ferdinanda Sohna i podarowany świątyni w 200. rocznicę jej istnienia.
Cennym zabytkiem jest również barokowa ambona, podpierana przez anioła, umieszczona przy północnych emporach. Ambona wykonana została w 1670 roku przez legnickiego rzeźbiarza Mateusza Knotha. Ambonę tę zdobią figury czterech ewangelistów.
Drewnianą, pięknie rzeźbioną chrzcielnicę w 1656 roku ufundowali Georg i Anna von Schweinitz z Kłaczyny.
Na zachodniej emporze znajdują się organy, zbudowane przez wrocławskiego organmistrza Andreasa Lummerta w 1855 roku. Instrument ten w 1896 roku został rozbudowany do trzech manuałów przez Heinricha Schlaga. W latach 2002 – 2005 organy zostały odrestaurowane przez firmę Hermann Eule Orgelbau z Budziszyna. Odnowienie organów sfinansowali liczni dobroczyńcy z sąsiadujących państw.
Każdego roku, od maja do września, w Kościele Pokoju w Jaworze odbywają się Koncerty Pokoju. Do udziału w tych koncertach zapraszani są artyści z kraju i z zagranicy.

Kościół Pokoju znajduje się w Parku Pokoju. Niegdyś był tu cmentarz ewangelicki, od dawna nieczynny. W 1972 roku został ostatecznie zlikwidowany i zamieniony w park, a jedyną pamiątką po nim są barokowe i rokokowe płyty nagrobne, wmurowane w ściany świątyni.

W zabytkowym Kościele Pokoju nabożeństwa w języku polskim odprawiane są w niedziele i święta o godz. 11.00. Na życzenie, po wcześniejszym uzgodnieniu, mogą być odprawiane w języku niemieckim.

Kościół Pokoju w Jaworze można zwiedzać codziennie od kwietnia do października, w godz. 10.00 – 17.00, jedynie w niedziele i święta w godz. 12.00 – 17.00. W innym terminie zwiedzanie jest możliwe po wcześniejszym uzgodnieniu. Zwiedzanie świątyni jest płatne.

Świątynia protestancka, która w okresie ograniczenia swobody wyznania, została wzniesiona z nietrwałego budulca – aby nie przetrwała, służy parafianom już ponad 350 lat. Dzięki unikatowej konstrukcji i wyjątkowym walorom artystycznym, została wpisana na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Do dziś zachwyca swym pięknem i ogromem drewnianej konstrukcji.