Twierdza Kłodzko

Opis

Gród w Kłodzku, należący do czeskiego władcy Sławnika, istniał już w X wieku. Prawdopodobnie była to drewniana osada, otoczona umocnieniami kamienno-ziemnymi oraz palisadą. Gród ten miał duże znaczenie strategiczne i gospodarcze, ponieważ kontrolował popularny wówczas trakt handlowy z południa Europy nad Bałtyk. Był to tzw. szlak bursztynowy. Podczas zbrojnych konfliktów o prawo do korony czeskiej, w 1114 roku kłodzki gród zdobył i spalił czeski książę Sobiesław. On też w 1129 roku odbudował gród i osadził w nim kasztelana.
Ok. 1300 roku w Kłodzku istniał murowany zamek mieszkalny i wzniesiony pod koniec XII wieku kościół św. Wacława. Wodę czerpano z pięciu studni, z czego najstarsza - Tumska pochodziła z 1393 roku, a najgłębsza - Piekarska znajdowała się w 60-metrowym szybie.
W 1458 roku namiestnik i wielkorządca Czech, Jerzy z Podiebradów wykupił ziemię kłodzką, która stała się jego osobistą posiadłością. Kiedy rok później został królem Czech, ziemię kłodzką podniósł do rangi suwerennego hrabstwa. Zamek kłodzki stał się wówczas komfortową, okazałą rezydencją władcy Hrabstwa Kłodzkiego, w której rezydowali synowie króla Jerzego.
W latach 1557 - 1560 architekt Ernest Lorenz Kirschke rozbudował warownię o zamek średni i niższy. Całość otoczona została wysokimi murami obronnymi z bastionowym systemem obronnym.

Podczas wojny trzydziestoletniej, w 1622 roku twierdza, w której stacjonowały czeskie oddziały, została zdobyta przez wojska austriackie. Podczas tej batalii bardzo ucierpiały zabudowania Góry Zamkowej, wobec czego trzeba było rozebrać niektóre budynki warowni oraz kolegiatę, która groziła zawaleniem. Częściowa rozbiórka dotychczasowych umocnień wymusiła rozbudowę i modernizację twierdzy. Był to początek nowożytnej twierdzy w Kłodzku.

W latach 1690 - 1702 prace nad rozbudową fortecy prowadził Jakub Carove. Średniowieczne mury zastąpiono kurtynami i bastionami. Wzniesiono wówczas trzy bastiony: Jabłonki, Ludmiły i Wacława. Bastiony te tworzyły tzw. dzieło koronowe, osłaniające Górę Zamkową od północy i wschodu. Od południa i zachodu wzniesiono bastiony: Alarmowy i Dzwonnik oraz półbastion Orzeł. Bastiony zostały otoczone fosą i osłonięte rawelinami: Polnym i Jabłonką. Umocnienia te otaczały położony na szczycie wzgórza zamek, który również został zmodernizowany.

W 1742 roku twierdza kłodzka wraz ze Śląskiem przeszła pod panowanie Prus, w wyniku pokoju zawartego po I wojnie śląskiej. Z powodu sporów o sukcesję austriacką, Maria Teresa została zmuszona do zawarcia tego taktycznego pokoju, w wyniku którego prawie cały Śląsk wraz z ziemią kłodzką przechodził pod panowanie pruskie.
Nowy władca Śląska - Fryderyk II Wielki, postanowił umocnić nowo zdobyte tereny. Powstała wtedy cała linia umocnień - od Szczecina po Kłodzko i Nysę.

W 1743 roku generał Gerhard Cornelius de Wallrave sporządził nowe plany rozbudowy i modernizacji kłodzkiej warowni, ale prędko został zastąpiony przez płk. inż. Friedricha Christiana von Wrede. Zbudowano wówczas fort pomocniczy na Owczej Górze.

Maria Teresa nie pogodziła się z utratą Śląska i w 1760 roku wojska austriackie stanęły pod Kłodzkiem z propozycją kapitulacji twierdzy. Z powodu odmowy podjęto decyzję o wzięciu warowni szturmem. Kiedy w wały uderzyły pociski, część obrońców pruskich zbiegła po skarpie w dół, oddając się w ręce Austriaków. Znajdujący się w twierdzy oficerowie, bez porozumienia się z dowódcą, poddali warownię. Kłodzko znów powróciło do Austrii, ale w wyniku pokoju zawartego w lutym 1763 roku w Hubertsburgu, Hrabstwo Kłodzkie zostało oddane Prusom.

Oblężenie i zdobycie twierdzy przez Austriaków wykazało istniejące braki w systemie obronnym. Ostateczny kształt warowni kłodzkiej nadał płk. Ludwik von Raegeler. Rozebrano wówczas zamek mieszkalny oraz resztki kościoła i kaplicy, a w ich miejscu zbudowano potężny donżon - miejsce ostatniego oporu.. Otaczający wieloboczny dziedziniec donżon, zaopatrzony został w nasyp ziemny i cylindryczną wieżę obserwacyjną. Donżon otoczono bastionami i trzypoziomowymi kazamatami.
W 1780 roku wokół korony fortu Owcza Góra wybudowano gwiaździsty płaszcz, który umocniono przez skarpowe kaponiery, podobnie jak Fort Główny. Wykonano również sieć podziemnych chodników minerskich, korytarzy i kazamat oraz drogi ewakuacyjne.

Podczas wojny francusko-pruskiej, w nocy z 23 na 24 czerwca 1807 roku, wojska francuskie przypuściły szturm na kłodzką fortecę, w wyniku czego pruski dowódca Friedrich Wilhelm von Götzen zdecydował się poddać twierdzę. Akt kapitulacji podpisano 24 czerwca, jednak twierdzy nie wydano Francuzom z uwagi na pokój w Tylży zawarty 9 lipca 1807 roku, w wyniku którego Śląsk pozostawał we władaniu pruskim.

Twierdza kłodzka nigdy więcej nie stanowiła już areny działań wojennych. Pod względem militarnym umocnienia kłodzkiej warowni zestarzały się na tyle, że zaprzestano większych inwestycji, a w 1867 roku rząd pruski zdecydował się rozbroić fortecę, która od tej pory pełniła rolę koszar dla wojska oraz ciężkiego więzienia. W Kłodzku więzieni byli powstańcy styczniowi z terenu Wielkopolski oraz niemieccy komuniści.
Podczas II wojny światowej twierdza kłodzka stała się głównym więzieniem politycznym Niemiec. W latach 1940 - 1943 twierdza była filią obozu Gross-Rosen. Przetrzymywano tu przeciwników politycznych i dezerterów z armii niemieckiej, a także jeńców wojennych różnych narodowości. Więziono tu Rosjan, Francuzów, Włochów, Belgów, Czechów, Finów i Anglików.
W 1944 roku na terenie twierdzy uruchomiono ewakuowane z Łodzi zakłady AEG, w których produkowano części do pocisków V-1 oraz aparaturę elektryczną do łodzi podwodnych. W 1945 roku fabrykę ewakuowano do Turyngii.
Po wojnie, do 1958 roku w celach więziennych mieściły się magazyny wojskowe, a do 1995 roku działała tu wytwórnia win.

W 1960 roku twierdza kłodzka uznana została za zabytek i udostępniona turystom. Obecnie przygotowana jest również podziemna trasa chodnikami minerskimi, o długości ok. 1 km. W fortecy mieści się muzeum, gdzie znajduje się ekspozycja związana z zamkiem i jego historią, izba pamięci więźniów z okresu II wojny światowej, mauzoleum martyrologii Finów, lapidarium oraz wystawa szkła artystycznego.
Kłodzka twierdza jest cennym zespołem fortyfikacji XVII i XVIII-wiecznych. W skład kompleksu warownego wchodzą: Twierdza Główna, fort posiłkowy Owcza Góra, fragmentaryczne dziś obwarowania miejskie oraz umocnienia polowe. Dla turystyki udostępniony jest jedynie Fort Główny na Górze Zamkowej, natomiast fort na Owczej Górze jest niedostępny dla turystów.

Niewątpliwą atrakcją jest widok, jaki roztacza się z Góry Zamkowej. Widać stąd panoramę miasta oraz Kotlinę Kłodzką zamkniętą masywem Gór Stołowych i masywem Śnieżnika.

Twierdzę można zwiedzać codziennie:
w okresie 1.04 - 31.10 - w godz. 9 - 18,
w okresie 1.11 - 31.03 - w godz. 9 - 16.
Twierdza Kłodzka, ul. Grodzisko 1, 57-300 Kłodzko, tel. (74)867-34-68.